abaev-xml/entries/abaev_dy.xml

144 lines
16 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">dy</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_dy" xml:lang="os">
<form xml:id="form_d1014e66" xml:lang="os-x-iron" type="lemma"><orth>dy</orth></form>
<form xml:id="form_d1014e69" xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>du</orth></form>
<sense xml:id="sense_d1014e72"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>ты</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>thou</q>
</abv:tr></sense>
<abv:exampleGrp xml:id="exampleGrp_d1014e82">
<abv:example xml:id="example_d1014e84">
<quote>bazon ma sæ dy!</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>узнай-ка их ты!</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>you recognize them!</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Коста"/><biblScope>105</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d1014e103">
<quote>du min k˳ʽ waisæ kʼoxbælxwæcægæm…</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>если бы ты был мне за шафера…</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>if you were my best man…</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_ОЭп."/><biblScope>58%l148%l</biblScope></bibl>
</abv:example>
</abv:exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">Общеиндоевропейское личное местоимение. Восходит к *<hi rendition="#rend_italic">tu</hi>.
Редкий случай, где <hi rendition="#rend_italic">t</hi> в начальном положении перешел в <hi rendition="#rend_italic">d</hi> (ср. <ref type="xr" target="#entry_dasyn"/> ‘брить’). Аналогичное явление в армянском
(ср.: <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Brugmann"/><biblScope>II
767</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Arm._Gr."/><biblScope>440</biblScope></bibl>).
Какие причины вызвали этот необычайный перебой в <mentioned corresp="#mentioned_d1014e318" xml:id="mentioned_d1014e135" xml:lang="os"><lang/>
<w>du</w></mentioned> — неясно. Можно высказать догадку, что озвончение
имело место сперва в энклитических формах <mentioned corresp="#mentioned_d1014e323" xml:id="mentioned_d1014e140" xml:lang="os"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e329" xml:id="mentioned_d1014e146" xml:lang="os"><w>dæm</w></mentioned> и
пр., так как они в потоке речи очень часто попадали в положение, необходимо
влекущее озвончение (после гласных, сонорных и звонких согласных). Ср. в
афганском энклитическую форму <mentioned corresp="#mentioned_d1014e332" xml:id="mentioned_d1014e149" xml:lang="ps"><lang/>
<w>de</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e337" xml:id="mentioned_d1014e154" xml:lang="ps"><w>di</w></mentioned> при
<mentioned corresp="#mentioned_d1014e340" xml:id="mentioned_d1014e157" xml:lang="ps"><lang/>
<w></w>
<gloss><q>ты</q></gloss></mentioned>. Со временем <hi rendition="#rend_italic">d</hi> из энклитических
форм был перенесен и на самостоятельное <hi rendition="#rend_italic">du</hi>. Соответствия в иранских и
индоевропейских языках: <mentioned corresp="#mentioned_d1014e348" xml:id="mentioned_d1014e165" xml:lang="fa"><lang/>
<w>tu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e353" xml:id="mentioned_d1014e170" xml:lang="ku"><lang/>
<w>tu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e359" xml:id="mentioned_d1014e176" xml:lang="ps"><lang/>
<w></w></mentioned> (энкл. <mentioned corresp="#mentioned_d1014e364" xml:id="mentioned_d1014e181" xml:lang="ps"><lang/>
<w>de</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e369" xml:id="mentioned_d1014e186" xml:lang="ps"><w>di</w></mentioned>),
<mentioned corresp="#mentioned_d1014e372" xml:id="mentioned_d1014e189" xml:lang="sgh" extralang="wbl mnj"><lang/>
<w>tu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e377" xml:id="mentioned_d1014e194" xml:lang="sgh" extralang="wbl mnj"><w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e380" xml:id="mentioned_d1014e197" xml:lang="yai"><lang/>
<w>tu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e386" xml:id="mentioned_d1014e203" xml:lang="kho"><lang/>
<w>thu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e391" xml:id="mentioned_d1014e208" xml:lang="ae"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e396" xml:id="mentioned_d1014e213" xml:lang="ae"><w>tūm</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d1014e399" xml:id="mentioned_d1014e216" xml:lang="ae"><w>tvām</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e402" xml:id="mentioned_d1014e219" xml:lang="peo"><lang/>
<w>tuvam</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e407" xml:id="mentioned_d1014e224" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>tvam</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e413" xml:id="mentioned_d1014e230" xml:lang="xcl"><lang/>
<w>du</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e418" xml:id="mentioned_d1014e235" xml:lang="cu"><lang/>
<w n="0">ты</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e423" xml:id="mentioned_d1014e241" xml:lang="ru"><lang/>
<w>ты</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e428" xml:id="mentioned_d1014e246" xml:lang="lt"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e433" xml:id="mentioned_d1014e251" xml:lang="got"><lang/>
<w><hi rendition="#rend_bold">P</hi>u</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e438" xml:id="mentioned_d1014e256" xml:lang="de"><lang/>
<w>du</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e444" xml:id="mentioned_d1014e262" xml:lang="grc"><lang/>
<w>τύ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e449" xml:id="mentioned_d1014e267" xml:lang="grc"><w>σύ</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d1014e452" xml:id="mentioned_d1014e270" xml:lang="la"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e457" xml:id="mentioned_d1014e275" xml:lang="sga"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e462" xml:id="mentioned_d1014e280" xml:lang="hit"><lang/>
<w>-du</w></mentioned>. Ср. <ref type="xr" target="#entry_dæw"/>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ"/><biblScope>II
78, 146—147</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr."/><biblScope>30, 51</biblScope></bibl>. —
<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/><biblScope>37</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>22</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">A common Indo-European personal pronoun. It traces back to
*<hi rendition="#rend_italic">tu</hi>. A rare case when <hi rendition="#rend_italic">t</hi> in the initial position turned into <hi rendition="#rend_italic">d</hi> (cf.
<ref type="xr" target="#entry_dasyn"/> shave). A similar phenomenon is
attested in Armenian (cf.: <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Brugmann"/><biblScope>II 767</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Arm._Gr."/><biblScope>440</biblScope></bibl>).
It is unclear which reasons caused this unusual transition to <mentioned corresp="#mentioned_d1014e135" xml:id="mentioned_d1014e318" xml:lang="os"><lang/>
<w>du</w></mentioned>. One can guess that the voicing took place first in
enclitic forms <mentioned corresp="#mentioned_d1014e140" xml:id="mentioned_d1014e323" xml:lang="os"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e146" xml:id="mentioned_d1014e329" xml:lang="os"><w>dæm</w></mentioned> etc.,
since they used to very often get into a position necessarily causing the
voicing process (after vowels, sonorants and voiced consonants). Cf. an enclitic
form in Pashto <mentioned corresp="#mentioned_d1014e149" xml:id="mentioned_d1014e332" xml:lang="ps"><lang/>
<w>de</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e154" xml:id="mentioned_d1014e337" xml:lang="ps"><w>di</w></mentioned> and
<mentioned corresp="#mentioned_d1014e157" xml:id="mentioned_d1014e340" xml:lang="ps"><lang/>
<w></w>
<gloss><q>you</q></gloss></mentioned>. Over time, <hi rendition="#rend_italic">d</hi> was transferred to
an independent form <hi rendition="#rend_italic">du</hi> from enclitic forms. Correspondences in Iranian and
Indo-European languages are the following: <mentioned corresp="#mentioned_d1014e165" xml:id="mentioned_d1014e348" xml:lang="fa"><lang/>
<w>tu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e170" xml:id="mentioned_d1014e353" xml:lang="ku"><lang/>
<w>tu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e176" xml:id="mentioned_d1014e359" xml:lang="ps"><lang/>
<w></w></mentioned> (encl. <mentioned corresp="#mentioned_d1014e181" xml:id="mentioned_d1014e364" xml:lang="ps"><lang/>
<w>de</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e186" xml:id="mentioned_d1014e369" xml:lang="ps"><w>di</w></mentioned>),
<mentioned corresp="#mentioned_d1014e189" xml:id="mentioned_d1014e372" xml:lang="sgh" extralang="wbl mnj"><lang/>
<w>tu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e194" xml:id="mentioned_d1014e377" xml:lang="sgh" extralang="wbl mnj"><w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e197" xml:id="mentioned_d1014e380" xml:lang="yai"><lang/>
<w>tu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e203" xml:id="mentioned_d1014e386" xml:lang="kho"><lang/>
<w>thu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e208" xml:id="mentioned_d1014e391" xml:lang="ae"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e213" xml:id="mentioned_d1014e396" xml:lang="ae"><w>tūm</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d1014e216" xml:id="mentioned_d1014e399" xml:lang="ae"><w>tvām</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e219" xml:id="mentioned_d1014e402" xml:lang="peo"><lang/>
<w>tuvam</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e224" xml:id="mentioned_d1014e407" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>tvam</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e230" xml:id="mentioned_d1014e413" xml:lang="xcl"><lang/>
<w>du</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e235" xml:id="mentioned_d1014e418" xml:lang="cu"><lang/>
<w>ty</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e241" xml:id="mentioned_d1014e423" xml:lang="ru"><lang/>
<w>ty</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e246" xml:id="mentioned_d1014e428" xml:lang="lt"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e251" xml:id="mentioned_d1014e433" xml:lang="got"><lang/>
<w><hi rendition="#rend_bold">P</hi>u</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e256" xml:id="mentioned_d1014e438" xml:lang="de"><lang/>
<w>du</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e262" xml:id="mentioned_d1014e444" xml:lang="grc"><lang/>
<w>τύ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e267" xml:id="mentioned_d1014e449" xml:lang="grc"><w>σύ</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d1014e270" xml:id="mentioned_d1014e452" xml:lang="la"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e275" xml:id="mentioned_d1014e457" xml:lang="sga"><lang/>
<w></w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1014e280" xml:id="mentioned_d1014e462" xml:lang="hit"><lang/>
<w>-du</w></mentioned>. Cf. <ref type="xr" target="#entry_dæw"/>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ"/><biblScope>II
78, 146—147</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr."/><biblScope>30, 51</biblScope></bibl>. —
<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/><biblScope>37</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>22</biblScope></bibl>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>