abaev-xml/entries/abaev_ixsyjyn.xml

80 lines
7.9 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">ixsyjyn</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_ixsyjyn" xml:lang="os-x-iron">
<form xml:id="form_d2156e66" type="lemma"><orth>ixsyjyn</orth><form xml:id="form_d2156e68" type="participle"><orth>ixsyd</orth></form></form>
<usg><lang/></usg>
<sense xml:id="sense_d2156e74"><sense xml:id="sense_d2156e75"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>изнашиваться</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>to wear out</q>
</abv:tr></sense><sense xml:id="sense_d2156e84"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>истощаться</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>to exhaust</q>
</abv:tr></sense><sense xml:id="sense_d2156e93"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>иссякать</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>to run low</q>
</abv:tr></sense></sense>
<etym xml:lang="ru">Вс. <hi rendition="#rend_smallcaps">Миллер</hi> возводит к иран.
<hi rendition="#rend_italic">*vi-xši-</hi>, имея в виду <mentioned corresp="#mentioned_d2156e162" xml:id="mentioned_d2156e105" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>ksi-</w>
<gloss><q>гибнуть</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2156e170" xml:id="mentioned_d2156e113" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>иссякать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2156e176" xml:id="mentioned_d2156e119" xml:lang="ae"><lang/>
<w>xši-</w>
<gloss><q>гибнуть</q></gloss></mentioned> и пр. Хотя огласовка <hi rendition="#rend_italic">u</hi> в д. <ref type="xr" target="#entry_fexsujun"/> препятствует такой этимологии, все же придется остановиться на ней, считая
<hi rendition="#rend_italic">u</hi> в дигорском вторичным; ср. колебание
между <hi rendition="#rend_italic">i</hi> и <hi rendition="#rend_italic">u</hi>
в д. <ref type="xr" target="#entry_fidbiliz"/> | <hi rendition="#rend_italic">fudbuluz</hi> и др. От <hi rendition="#rend_italic">ixsyjyn</hi> неотделимо
<ref type="xr" target="#entry_7xsynyn"><w>xsynyn</w></ref> | <hi rendition="#rend_italic">æxsinun</hi> ‘грызть’. Они соотносятся как
медиальная форма к каузативной (<hi rendition="#rend_italic">ixsyjyn</hi>
‘истощаться’ — <hi rendition="#rend_italic">xsynyn</hi> ‘заставлять истощаться’
→ ‘грызть’); ср. <mentioned corresp="#mentioned_d2156e191" xml:id="mentioned_d2156e134" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>ksīyate</w>
<gloss><q>гибнет</q></gloss></mentioned><hi rendition="#rend_italic">ksinati</hi> ‘губит’. Такое же соотношение в ос. <ref type="xr" target="#entry_sk0yjyn"/> ‘рваться’ — <ref type="xr" target="#entry_sk0ynyn"/> ‘рвать’. См. <ref type="xr" target="#entry_7xsynyn"><w>xsynyn</w></ref>. Ср. <ref type="xr" target="#entry_fexsujun"/> (← <hi rendition="#rend_italic">*pati-xši-</hi>).%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller_IF_21"/><biblScope>стр. 328</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Morgenstierne._IIFL"/><biblScope>II
209</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">Ws. <hi rendition="#rend_smallcaps">Miller</hi> traces it back
to Iranian <hi rendition="#rend_italic">*vi-xši-</hi>, bearing in mind
<mentioned corresp="#mentioned_d2156e105" xml:id="mentioned_d2156e162" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>ksi-</w>
<gloss><q>to die</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2156e113" xml:id="mentioned_d2156e170" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>to run low</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2156e119" xml:id="mentioned_d2156e176" xml:lang="ae"><lang/>
<w>xši-</w>
<gloss><q>to die</q></gloss></mentioned> etc. Even though the vowel <hi rendition="#rend_italic">u</hi> in Digor <ref type="xr" target="#entry_fexsujun"/> prevents from such etymology, it still should be
decided on, thinking of <hi rendition="#rend_italic">u</hi> in Digor as
secondary; cf. variation between <hi rendition="#rend_italic">i</hi> and <hi rendition="#rend_italic">u</hi> in Digor <ref type="xr" target="#entry_fidbiliz"/> | <hi rendition="#rend_italic">fudbuluz</hi> etc.
<ref type="xr" target="#entry_7xsynyn"><w>xsynyn</w></ref> | <hi rendition="#rend_italic">æxsinun</hi> to gnaw is not separable from <hi rendition="#rend_italic">ixsyjyn</hi>. They relate to each other as a medial
form to a causative one (<hi rendition="#rend_italic">ixsyjyn</hi> to exhaust
<hi rendition="#rend_italic">xsynyn</hi> to make exhaustedto gnaw); cf.
<mentioned corresp="#mentioned_d2156e134" xml:id="mentioned_d2156e191" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>ksīyate</w>
<gloss><q>(he) dies</q></gloss></mentioned><hi rendition="#rend_italic">ksinati</hi> (he) ruins. The same relation exists in Ossetic <ref type="xr" target="#entry_sk0yjyn"/> to be torn<ref type="xr" target="#entry_sk0ynyn"/> to tear. See <ref type="xr" target="#entry_7xsynyn"><w>xsynyn</w></ref>. Cf. <ref type="xr" target="#entry_fexsujun"/> (← <hi rendition="#rend_italic">*pati-xši-</hi>).%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller_IF_21"/><biblScope>p. 328</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Morgenstierne._IIFL"/><biblScope>II
209</biblScope></bibl>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>