235 lines
15 KiB
XML
235 lines
15 KiB
XML
|
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
|
|||
|
<teiHeader>
|
|||
|
<fileDesc>
|
|||
|
<titleStmt>
|
|||
|
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">padcax</hi></title>
|
|||
|
</titleStmt>
|
|||
|
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml">
|
|||
|
<p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
|
|||
|
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p>
|
|||
|
</publicationStmt>
|
|||
|
<sourceDesc>
|
|||
|
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
|
|||
|
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т. <biblScope unit="volume">I</biblScope>. A–Kʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
|
|||
|
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">??–??</biblScope>.</bibl>
|
|||
|
</sourceDesc>
|
|||
|
</fileDesc>
|
|||
|
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
|
|||
|
<tagsDecl>
|
|||
|
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
|
|||
|
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
|
|||
|
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "‘" "’";</rendition>
|
|||
|
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
|
|||
|
</tagsDecl>
|
|||
|
</encodingDesc>
|
|||
|
</teiHeader>
|
|||
|
<text>
|
|||
|
<body>
|
|||
|
<entry xml:id="entry_padcax" xml:lang="os" abv:completeness="incomplete">
|
|||
|
<form xml:id="form_d1584e68" type="lemma"><orth>padcax</orth></form>
|
|||
|
<sense xml:id="sense_d1584e71"><sense xml:id="sense_d1584e72"><abv:tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q>царь</q>
|
|||
|
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q>tsar</q>
|
|||
|
</abv:tr></sense><sense xml:id="sense_d1584e81"><abv:tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q>shah</q>
|
|||
|
</abv:tr><abv:tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q>шах</q>
|
|||
|
</abv:tr></sense><sense xml:id="sense_d1584e90"><abv:tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q>король</q>
|
|||
|
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q>king</q>
|
|||
|
</abv:tr></sense></sense>
|
|||
|
<re xml:id="re_d1584e100">
|
|||
|
<form xml:id="form_d1584e102" type="lemma"><orth>ūs-padcax</orth></form>
|
|||
|
<sense xml:id="sense_d1584e105"><abv:tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q>правящая женщина</q>
|
|||
|
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q>a ruling woman</q>
|
|||
|
</abv:tr><note xml:lang="ru" type="comment">
|
|||
|
<q rendition="#rend_doublequotes">женщина-царь</q></note><note xml:lang="en" type="comment">
|
|||
|
<q rendition="#rend_doublequotes">woman-king</q></note></sense>
|
|||
|
</re>
|
|||
|
<re xml:id="re_d1584e124">
|
|||
|
<form xml:id="form_d1584e126" xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>padcaxad</orth></form>
|
|||
|
<sense xml:id="sense_d1584e129"><tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">царство</q>
|
|||
|
</tr><tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">kingdom</q>
|
|||
|
</tr><abv:tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q>государство</q>
|
|||
|
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q>state</q>
|
|||
|
</abv:tr></sense>
|
|||
|
</re>
|
|||
|
<re xml:id="re_d1584e150">
|
|||
|
<form xml:id="form_d1584e152" type="lemma"><orth>padcaxy fændag </orth></form>
|
|||
|
<sense xml:id="sense_d1584e155"><tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">шахская (царская) дорога</q>
|
|||
|
</tr><tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">Shah’s (Emperor’s) road</q>
|
|||
|
</tr><note xml:lang="ru" type="comment"> (так называли широкую шоссейную дорогу, в
|
|||
|
частности Военно-Грузинскую)</note><note xml:lang="en" type="comment"> (this was the
|
|||
|
name of a wide highway, in particular the Georgian Military Road)</note></sense>
|
|||
|
</re>
|
|||
|
<exampleGrp xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:id="exampleGrp_d1584e173">
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e175">
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">Urs padcaxæj næm qūlon gæxxætt ærcydī</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">от Белого царя к нам пришла пестрая бумага</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">A motley paper came to us from the White
|
|||
|
Tsar</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><note type="comment" xml:lang="ru">из песни о
|
|||
|
куртатинцах</note><note type="comment" xml:lang="en">from the song about Kurtat
|
|||
|
people</note></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e199">
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">G˳yrʒyjy padcax ærbarvysta ḱīnyg
|
|||
|
Xetægmæ</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">царь Грузии прислал письмо Хетагу</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">the King of Georgia sent a letter to Khetag</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Коста"/>
|
|||
|
<biblScope>230</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e222">
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">max k˳y stæm padcax, maxæj æddæmæ padcax k˳y
|
|||
|
næ īs</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">мы (здесь) царь, кроме нас нет царя</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">we are the king (here), there is no king but
|
|||
|
us</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_ОЭ"/>
|
|||
|
<biblScope>I 18, 20</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e245">
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">næ fydæltæ… padcax næ zydtoj, ældar īnnæ
|
|||
|
axæm, xīcaw æmæ zakʼon ta ærxæsgæ sty næ bæstæm</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">наши предки не знали царя, равно как алдара
|
|||
|
(князя), начальство и закон занесены в нашу страну (извне)</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">our ancestors did not know the tsar, as well as
|
|||
|
aldar (prince), the authorities and the law were brought into our country (from
|
|||
|
outside)</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Čerm."/>
|
|||
|
<biblScope>102</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e268" xml:lang="os-x-digor">
|
|||
|
<usg xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><lang/></usg>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">eci ʒamani padcax nekæmi adtæj; alke dær
|
|||
|
fændægænæg adtæj æxecæn</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">в то время нигде не было царя; каждый сам
|
|||
|
распоряжался собой</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">at that time there was no tsar anywhere;
|
|||
|
everyone was in charge of himself</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_DZ"/>
|
|||
|
<biblScope>230</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e295">
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">fændy mæ k˳yd won barxī ūs-padcax</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">хочу быть вольною царицей</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><?oxy_comment_start author="julie" timestamp="20220214T094306+0300" comment="перевод Ирины Железновой для © Raduga Publishers 1983
|
|||
|
http://musicsteps.spb.ru/?page_id=1200"?>I want to be made a
|
|||
|
Tsaritsa<?oxy_comment_end ?></q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><author>Pushkin</author>
|
|||
|
<biblScope>Works, Dzaujikau, 1949, p. 172</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e320">
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">padcaxy fændag Kʼobyl ærcydī; axæm q˳yddag ta
|
|||
|
kʼordyl ærcydī</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">Военно-Грузинская дорога прошла через (аул)
|
|||
|
Коби; такое дело со многими случалось</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">The Georgian Military Road passed through (the
|
|||
|
aul of) Kobi; this has happened to many (auls)</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><note type="comment" xml:lang="ru">из
|
|||
|
песни</note><note type="comment" xml:lang="en">from the song</note></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e344">
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">ūcy ræstæǵy G˳yrʒystony padcaxadæn jæ tyx
|
|||
|
asastoj Turk, Pers æmæ Lekʼ</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">в то время силу Грузинского царства сломили
|
|||
|
турки, персы и лезгины</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">at that time, the power of the Georgian kingdom
|
|||
|
was broken by the Turks, Persians and Lezgins</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Сека"/>
|
|||
|
<biblScope>33</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e367">
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">ærxæstæg īs wælarvon padcaxad</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">приблизилось царство небесное</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">for the kingdom of heaven is at hand</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Матфей"/>
|
|||
|
<biblScope><hi rend="italic" rendition="#rend_italic">3</hi> 2</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:id="example_d1584e393">
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">ævdīsy jyn dunejy æppæt padcaxædtæ</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">показывает ему все царства мира</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">sheweth him all the kingdoms of the world</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Матфей"/>
|
|||
|
<biblScope><hi rend="italic" rendition="#rend_italic">4</hi> 8</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
</exampleGrp>
|
|||
|
<etym xml:lang="ru">Из <mentioned corresp="#mentioned_d1584e473" xml:id="mentioned_d1584e422" xml:lang="fa"><lang/>
|
|||
|
<w>pādšāh</w>
|
|||
|
<gloss><q>царь</q></gloss>
|
|||
|
<note xml:lang="ru" type="comment">(← <mentioned corresp="#mentioned_d1584e483" xml:id="mentioned_d1584e432" xml:lang="peo"><lang/>
|
|||
|
<w type="rec">patixšāyaθiya-</w></mentioned>)</note></mentioned>. Вошло во многие
|
|||
|
языки Кавказа: <mentioned corresp="#mentioned_d1584e490" xml:id="mentioned_d1584e439" xml:lang="av"><lang/>
|
|||
|
<w>pačaẖ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1584e495" xml:id="mentioned_d1584e444" xml:lang="agx"><lang/>, <w>patčax</w></mentioned>,
|
|||
|
<mentioned corresp="#mentioned_d1584e500" xml:id="mentioned_d1584e449" xml:lang="tab"><lang/>
|
|||
|
<w>pac̱ah</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1584e505" xml:id="mentioned_d1584e454" xml:lang="ani"><lang/>
|
|||
|
<w>pac̱ah</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1584e511" xml:id="mentioned_d1584e460" xml:lang="ce"><lang/>
|
|||
|
<w>paččaẖ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1584e516" xml:id="mentioned_d1584e465" xml:lang="kbd"><lang>каб.</lang>
|
|||
|
<w>padśaẖ</w></mentioned>.</etym>
|
|||
|
<etym xml:lang="en">From <mentioned corresp="#mentioned_d1584e422" xml:id="mentioned_d1584e473" xml:lang="fa"><lang/>
|
|||
|
<w>pādšāh</w>
|
|||
|
<gloss><q>tsar</q></gloss>
|
|||
|
<note xml:lang="en" type="comment">(← <mentioned corresp="#mentioned_d1584e432" xml:id="mentioned_d1584e483" xml:lang="peo"><lang/>
|
|||
|
<w type="rec">patixšāyaθiya-</w></mentioned>)</note></mentioned>. It has entered
|
|||
|
many Caucasus languages: <mentioned corresp="#mentioned_d1584e439" xml:id="mentioned_d1584e490" xml:lang="av"><lang/>
|
|||
|
<w>pačaẖ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1584e444" xml:id="mentioned_d1584e495" xml:lang="agx"><lang/>
|
|||
|
<w>patčax</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1584e449" xml:id="mentioned_d1584e500" xml:lang="tab"><lang/>
|
|||
|
<w>pac̱ah</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1584e454" xml:id="mentioned_d1584e505" xml:lang="ani"><lang/>
|
|||
|
<w>pac̱ah</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1584e460" xml:id="mentioned_d1584e511" xml:lang="ce"><lang/>
|
|||
|
<w>paččaẖ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1584e465" xml:id="mentioned_d1584e516" xml:lang="kbd"><lang/>
|
|||
|
<w>padśaẖ</w></mentioned>.</etym>
|
|||
|
</entry>
|
|||
|
</body>
|
|||
|
</text>
|
|||
|
</TEI>
|