abaev-xml/entries/abaev_xæd-.xml

194 lines
15 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">xæd-</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т. <biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_xæd-" xml:lang="os" abv:completeness="complete">
<?oxy_comment_start author="oleg" timestamp="20231020T142311+0300" comment="Russian checked + English"?>
<form xml:id="form_d1200e66" type="lemma" xml:lang="os-x-iron"><orth>xæd-</orth></form><?oxy_comment_end ?>
<form xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>xwæd-</orth></form>
<sense xml:id="sense_d1200e69">
<def xml:lang="ru">первая часть ряда сложных слов</def>
<def xml:lang="en">first component of compounds</def>
<note xml:lang="ru" type="comment"> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ГО"/>
<biblScope>§200</biblScope><hi></hi></bibl>)</note>
<note xml:lang="en" type="comment"> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ГО"/>
<biblScope>§200</biblScope><hi></hi></bibl>)</note>
</sense>
<sense n="1">
<def xml:lang="ru">означает, что действие, выражаемое второй частью, совершается
самопроизвольно, автоматически, соответствует <mentioned xml:lang="grc"><lang/>
<w>αυτο-</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="ru"><lang/>
<w>само-</w></mentioned>: </def>
<def xml:lang="en">denotes that the action expressed by the second part is conducted on
its own, automatically corresponds to <mentioned xml:lang="grc"><lang/>
<w>αυτο-</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="en"><lang/>
<w>self-</w></mentioned>: </def>
<re>
<form type="lemma"><orth><oRef>xæd</oRef>-tūlgæ</orth></form>
<sense>
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">самокат</q>
</tr>
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">scooter</q>
</tr>
</sense>
</re>
</sense>
<sense n="2">
<def xml:lang="ru">означает владение, обладание чем-либо: </def>
<def xml:lang="en">denotes possession, ownership of something: </def>
<re>
<form type="lemma"><orth><oRef>xæd</oRef>-arc</orth></form>
<sense>
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">копьеносец</q>
</tr>
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">spearman</q>
</tr>
</sense>
</re>
</sense>
<sense n="3">
<def xml:lang="ru">означает непосредственную близость: </def>
<def xml:lang="en">denotes immediate vicinity: </def>
<re>
<form type="lemma"><orth><oRef>xæd</oRef>-raz</orth></form>
<sense>
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">непосредственно перед чем-либо</q>
</tr>
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">immediately in front of smth.</q>
</tr>
</sense>
</re>
<re>
<form type="lemma"><orth><oRef>xæd</oRef>-wælvæd</orth></form>
<sense>
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">непосредственно вслед за чем-либо</q>
</tr>
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">immediately following smth.</q>
</tr>
</sense>
</re>
</sense>
<note xml:lang="ru" type="comment">. См. <ref type="xr" target="#entry_xædarc"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædarxajd"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædax0yr"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædæfsarm"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædæǧdaw"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædældar"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædbar"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædbædgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædbyl-"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædbyntæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædʒū"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædʒyrǧ"/>, <mentioned xml:lang="os"><w>xædfalyjæ</w></mentioned>, <ref type="xr" target="#entry_xædfæstæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædīsgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædkærdgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædkæron"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædḱīnyg"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædmæl"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædnærgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædraz"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædtūlgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædwælvæd"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædx0yz"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædzīlgæ"/></note>
<note xml:lang="en" type="comment">. See <ref type="xr" target="#entry_xædarc"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædarxajd"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædax0yr"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædæfsarm"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædæǧdaw"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædældar"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædbar"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædbædgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædbyl-"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædbyntæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædʒū"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædʒyrǧ"/>, <mentioned xml:lang="os"><w>xædfalyjæ</w></mentioned>, <ref type="xr" target="#entry_xædfæstæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædīsgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædkærdgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædkæron"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædḱīnyg"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædmæl"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædnærgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædraz"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædtūlgæ"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædwælvæd"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædx0yz"/>, <ref type="xr" target="#entry_xædzīlgæ"/></note>
<etym xml:lang="ru">Восходит к <mentioned><mentioned xml:lang="ira"><lang/>
<w type="rec">hwata-</w></mentioned>; местоименная база <mentioned xml:lang="ira"><w type="rec">hwa-</w></mentioned>
<note type="comment">(<mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>sva-</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="ine"><lang/>
<w>swe-</w> || <w>swo-</w></mentioned>)</note></mentioned>, усиленная формантом
<mentioned xml:lang="ira"><w>ta-</w></mentioned>. Ср. <mentioned><mentioned><mentioned xml:lang="fa"><lang/>
<w>xud</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="fa"><w>xwad</w></mentioned></mentioned>, <mentioned xml:lang="pal"><lang/>
<w>xwat</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="gbz"><lang/>
<w>xad</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>vat</w></mentioned>
<gloss><q>сам</q></gloss></mentioned>, <mentioned><mentioned xml:lang="isk"><lang/>
<w>xəd</w>
<gloss><q>сам</q></gloss></mentioned>
<mentioned xml:lang="isk"><w>xədi</w>
<gloss><q>как раз</q>, <q>прямо</q>, <q>самый</q></gloss></mentioned>
<note type="comment">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Пахалина"/></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned xml:lang="wbl"><lang/>
<w>x̌at</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="yai"><lang/>
<w>xwat</w>
<gloss><q>сам</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:lang="yai"><w>xud</w>
<gloss><q>ведь</q>, <q>же</q></gloss></mentioned>, <mentioned><mentioned xml:lang="sog"><lang/>
<w>*xwat-</w></mentioned>(<mentioned xml:lang="sog"><w>γwt-</w></mentioned>),
<mentioned xml:lang="sog"><w>*xutō-</w></mentioned> (<mentioned xml:lang="sog"><w>γtw</w></mentioned>) <gloss><q>сам</q></gloss>
<note type="comment">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Gramm._sogd."/>
<biblScope>II 119—120</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned><mentioned xml:lang="xpr"><lang/>
<w>wxd</w>
<gloss><q>же</q></gloss></mentioned>, <mentioned><mentioned xml:lang="xco"><lang/>
<w>xut</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="xco"><w>xudāk</w></mentioned>
<gloss><q>сам</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:lang="kho"><lang/>
<w>hvate</w>
<gloss><q>de soi même</q></gloss></mentioned>
<note type="comment">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_JA"/>
<date>1941—1942</date>, <biblScope>стр. 104</biblScope></bibl>)</note></mentioned>,
<mentioned><mentioned xml:lang="ae"><lang/>
<w>xvatō</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>svatas</w></mentioned>
<note type="comment">наречие</note>
<gloss><q>от себя</q>, <q>само собой</q>, <q>самопроизвольно</q></gloss></mentioned>,
<mentioned><mentioned xml:lang="grc"><lang/>
<w>ἐτός</w></mentioned> (в сочетании <mentioned xml:lang="grc"><w>οὐχ
ἐτός</w></mentioned>) <gloss><q>напрасно</q></gloss></mentioned>. — См. <ref type="xr" target="#entry_8xædæg"/>, <ref type="xr" target="#entry_xī"/>.<lb/><bibl>Вс.
<author>Миллер</author>. <ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ">ОЭ</ref>
<biblScope>II 33, 52</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr.">Gr.</ref>
<biblScope>52</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/>
<biblScope>68, 99</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">Goes back to <mentioned><mentioned xml:lang="ira"><lang/>
<w type="rec">hwata-</w></mentioned>; the pronominal stem <mentioned xml:lang="ira"><w type="rec">hwa-</w></mentioned>
<note type="comment">(<mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>sva-</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="ine"><lang/>
<w>swe-</w> || <w>swo-</w></mentioned>)</note></mentioned>, reinforced by the
formative <mentioned xml:lang="ira"><w>ta-</w></mentioned>. Cf.
<mentioned><mentioned><mentioned xml:lang="fa"><lang/>
<w>xud</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="fa"><w>xwad</w></mentioned></mentioned>, <mentioned xml:lang="pal"><lang/>
<w>xwat</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="gbz"><lang/>
<w>xad</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>vat</w></mentioned>
<gloss><q>self</q></gloss></mentioned>, <mentioned><mentioned xml:lang="isk"><lang/>
<w>xəd</w>
<gloss><q>self</q></gloss></mentioned>
<mentioned xml:lang="isk"><w>xədi</w>
<gloss><q>exactly</q>, <q>just</q>, <q>the very</q></gloss></mentioned>
<note type="comment">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Пахалина"/></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned xml:lang="wbl"><lang/>
<w>x̌at</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="yai"><lang/>
<w>xwat</w>
<gloss><q>self</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:lang="yai"><w>xud</w>
<gloss><q>in fact</q>, <q>indeed</q></gloss></mentioned>, <mentioned><mentioned xml:lang="sog"><lang/>
<w>*xwat-</w></mentioned>(<mentioned xml:lang="sog"><w>γwt-</w></mentioned>),
<mentioned xml:lang="sog"><w>*xutō-</w></mentioned> (<mentioned xml:lang="sog"><w>γtw</w></mentioned>) <gloss><q>self</q></gloss>
<note type="comment">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Gramm._sogd."/>
<biblScope>II 119—120</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned><mentioned xml:lang="xpr"><lang/>
<w>wxd</w>
<gloss><q>indeed</q></gloss></mentioned>, <mentioned><mentioned xml:lang="xco"><lang/>
<w>xut</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="xco"><w>xudāk</w></mentioned>
<gloss><q>self</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:lang="kho"><lang/>
<w>hvate</w>
<gloss><q>de soi même</q></gloss></mentioned>
<note type="comment">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_JA"/>
<date>1941—1942</date>, <biblScope>p. 104</biblScope></bibl>)</note></mentioned>,
<mentioned><mentioned xml:lang="ae"><lang/>
<w>xvatō</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>svatas</w></mentioned>
<note type="comment">adverb</note>
<gloss><q>from self</q>, <q>by itself</q>, <q>spontaneously</q></gloss></mentioned>,
<mentioned><mentioned xml:lang="grc"><lang/>
<w>ἐτός</w></mentioned> (in the expression <mentioned xml:lang="grc"><w>οὐχ
ἐτός</w></mentioned>) <gloss><q>in vain</q></gloss></mentioned>. — See <ref type="xr" target="#entry_8xædæg"/>, <ref type="xr" target="#entry_xī"/>.<lb/><bibl>Ws.
<author>Miller</author>. <ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ">ОЭ</ref>
<biblScope>II 33, 52</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr.">Gr.</ref>
<biblScope>52</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/>
<biblScope>68, 99</biblScope></bibl>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>