abaev-xml/entries/abaev_dæǧæl.xml

100 lines
7.6 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">dæǧæl</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_dæǧæl" xml:lang="os">
<form xml:id="form_d5770e66" type="lemma"><orth>dæǧæl</orth></form>
<sense xml:id="sense_d5770e69"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>ключ</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>key</q>
</abv:tr></sense>
<abv:exampleGrp xml:id="exampleGrp_d5770e79">
<abv:example xml:id="example_d5770e81">
<quote>dæǧæltæ jæm radda æmæ jyn zaǧta: ast dwary bakæn, faræstæm ma
bakæn</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>дала ему ключи и сказала: восемь дверей открой, девятую не
открывай</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>[she] gave him the keys and said: open eight doors, don't open the
ninth</q>
</abv:tr>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d5770e96" xml:lang="os-x-digor">
<usg><lang/></usg>
<quote>dwarmæ baqærttæj i dæǧæltæ ævzarun bajdædta ma ʽj ew dæǧælæj bajgon
kodta</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>добрался до двери, стал пробовать ключи и одним ключом ее открыл</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>[he] got to the door, began to try the keys and then opened it with
one key</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_СОПам."/><biblScope>II
74</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d5770e118">
<quote>ʒwary læg balcy wydī, æmæ jyn kuvændony dæǧæltæ jæ xæʒary æfsnajd
wydysty</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>жрец был в отлучке, а ключи от святилища были им спрятаны в доме</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>the priest was away, and the keys to the sanctuary were hidden in the
house</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Čerm."/><biblScope>177</biblScope></bibl>
</abv:example>
</abv:exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">Надежные соответствия есть в кавказских языках: <mentioned corresp="#mentioned_d5770e183" xml:id="mentioned_d5770e140" xml:lang="inh"><lang/>
<w>dhoaghæ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d5770e188" xml:id="mentioned_d5770e145" xml:lang="ce"><lang/>
<w>doghu</w>
<gloss><q>ключ</q></gloss></mentioned>. Слово <ref type="xr" target="#entry_zægæl"/> ‘гвоздь’ созвучно, по-видимому, не случайно; оно
также имеет вейнахские соответствия, и оба слова, возможно, дифференцировались
из одного субстратного комплекса со значением ‘палки’, ‘гвоздя’, ‘ключа’ и т. п.
Для развития значения ср. <mentioned corresp="#mentioned_d5770e198" xml:id="mentioned_d5770e155" xml:lang="ru"><lang/>
<w>ключ</w></mentioned> и <mentioned corresp="#mentioned_d5770e203" xml:id="mentioned_d5770e160" xml:lang="ru"><lang/>
<w>клюка</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d5770e209" xml:id="mentioned_d5770e166" xml:lang="la"><lang/>
<w>clavis</w></mentioned> и <mentioned corresp="#mentioned_d5770e214" xml:id="mentioned_d5770e171" xml:lang="la"><lang/>
<w>clavus</w></mentioned>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>105</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">Reliable correspondences are found in Caucasian languages:
<mentioned corresp="#mentioned_d5770e140" xml:id="mentioned_d5770e183" xml:lang="inh"><lang/>
<w>dhoaghæ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d5770e145" xml:id="mentioned_d5770e188" xml:lang="ce"><lang/>
<w>doghu</w>
<gloss><q>key</q></gloss></mentioned>. The word <ref type="xr" target="#entry_zægæl"/> nail sounds similar apparently for some reason; it
also has Vainakh correspondences, and both words probably came from one
substrate complex with the meaning stick, nail, key etc. For the meaining
development cf. <mentioned corresp="#mentioned_d5770e155" xml:id="mentioned_d5770e198" xml:lang="ru"><lang/>
<w>ključ</w></mentioned> and <mentioned corresp="#mentioned_d5770e160" xml:id="mentioned_d5770e203" xml:lang="ru"><lang/>
<w>kljuka</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d5770e166" xml:id="mentioned_d5770e209" xml:lang="la"><lang/>
<w>clavis</w></mentioned> and <mentioned corresp="#mentioned_d5770e171" xml:id="mentioned_d5770e214" xml:lang="la"><lang/>
<w>clavus</w></mentioned>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>105</biblScope></bibl>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>