abaev-xml/entries/abaev_qyrnyn.xml

160 lines
15 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">qyrnyn</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т. <biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_qyrnyn" xml:lang="os" abv:completeness="incomplete">
<form xml:id="form_d3663e66" type="lemma" xml:lang="os-x-iron"><orth>qyrnyn</orth><form xml:id="form_d3663e68" type="participle"><orth>qyrnd</orth></form></form>
<form xml:id="form_d3663e71" xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>ǧirnun</orth><form xml:id="form_d3663e73" type="participle"><orth>ǧirnd</orth></form></form>
<sense xml:id="sense_d3663e76" n="1" xml:lang="os-x-iron"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>подпевать при двухголосом пении</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>sing along with two-voiced singing</q>
</abv:tr>
<note xml:lang="ru" type="comment">(только в иронском, ср. <mentioned xml:id="mentioned_d3663e88" xml:lang="os-x-digor"><lang>д.</lang>
<phr><ref type="xr" target="#entry_færssag">færsag</ref>
<ref type="xr" target="#entry_kænyn">kænun</ref></phr>
<gloss><q>подпевать</q></gloss></mentioned>)</note><note xml:lang="en" type="comment">(only in Iron, cf. <mentioned xml:id="mentioned_d3663e103" xml:lang="os-x-digor"><lang/>
<phr><ref type="xr" target="#entry_færssag">færsag</ref>
<ref type="xr" target="#entry_kænyn">kænun</ref></phr>
<gloss><q>sing along</q></gloss></mentioned>)</note></sense>
<sense xml:id="sense_d3663e117" n="2"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>скулить</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>whine</q>
</abv:tr>
<note xml:lang="ru" type="comment">(о собаке)</note><note xml:lang="en" type="comment">(about dog)</note></sense>
<exampleGrp xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:id="exampleGrp_d3663e132">
<example xml:id="example_d3663e134">
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">ʒæbæxdær baqyrnūt wæ bæzǵyn qælæstæj</quote>
<tr xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">получше подпойте вашими густыми голосами</q>
</tr>
<tr xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">sing along better with your thick voices</q>
</tr>
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Æfx._Xæs."/>
<biblScope>221</biblScope></bibl>
</example>
<example xml:id="example_d3663e157">
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">īw ældar jæxī nymær zaryd æmæ jæ adæmy
nyccaǧta <q>cæwylnæ myn qyrnūt</q> zæǧgæ</quote>
<tr xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">один князь пел про себя и перебил своих людей,
говоря: «почему мне не подпеваете»</q>
</tr>
<tr xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">one prince was singing to himself and
interrupted his people, saying: <q>why dont you sing along with me</q></q>
</tr>
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><note xml:lang="ru" type="comment">поговорка</note><note xml:lang="en" type="comment">proverb</note></bibl>
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_ЮОПам."/>
<biblScope>III 208</biblScope></bibl>
</example>
</exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">Заключает тот же корень <mentioned corresp="#mentioned_d3663e427" xml:id="mentioned_d3663e193" xml:lang="ira"><w type="rec">gṛ-</w>,
<w type="rec">gar</w></mentioned>, который находим в <ref type="xr" target="#entry_qær" xml:lang="os"><w xml:lang="os-x-iron">qær</w><w xml:lang="os-x-digor">ǧær</w>
<q>крик</q></ref>, <ref type="xr" target="#entry_qaræg" xml:lang="os"><w xml:lang="os-x-iron">qaræg</w><w xml:lang="os-x-digor">ǧarængæ</w>
<q>траурное причитание</q></ref>, <ref type="xr" target="#entry_zaryn"><w>zaryn</w>
<q>петь</q></ref>, <ref type="xr" target="#entry_arǧawyn"><w>arǧawyn</w> (<w>ā-grā-</w>)
<q>совершать церковную службу</q></ref>. Огласовка <c xml:lang="os-x-iron">у</c><c xml:lang="os-x-digor">i</c> — результат ослабления <c>a</c>. Для наращения <c>-n-</c>
(<mentioned corresp="#mentioned_d3663e472" xml:id="mentioned_d3663e238" xml:lang="ira"><w type="rec">gar-n-</w></mentioned>) ср. <mentioned corresp="#mentioned_d3663e476" xml:id="mentioned_d3663e242" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>gṛn-</w>, <w>gṛṇāti</w>
<gloss><q>петь</q>, <q>славить</q></gloss></mentioned>. Ср. также <mentioned corresp="#mentioned_d3663e489" xml:id="mentioned_d3663e255" xml:lang="ae"><lang/>
<w>gərən-</w>, <w>gərəntē-</w>
<gloss><q>славить</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e499" xml:id="mentioned_d3663e265" xml:lang="xpr"><lang/>
<w>grnʼg</w>
<gloss><q>гром</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e507" xml:id="mentioned_d3663e273" xml:lang="pal-x-pazend"><lang/>
<w>grīnā</w>
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_BSOS"/>
<biblScope>1941 IX 90</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e520" xml:id="mentioned_d3663e286" xml:lang="fa"><lang/>
<w>ɣarrīdan</w>
<gloss><q>греметь</q>, <q>орать</q>, <q>вопить</q>, <q>рычать</q>, <q>реветь</q></gloss>
<note xml:lang="ru" type="comment">(начальный у указывает на восточноиранское
влияние)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e541" xml:id="mentioned_d3663e305" xml:lang="cu"><lang/>
<w>grano</w>
<gloss><q>стих</q></gloss></mentioned>. Для пейоративного развития значения ср.
<mentioned corresp="#mentioned_d3663e549" xml:id="mentioned_d3663e313" xml:lang="isk"><lang/>
<w>ɣər(n)-</w> : <w>yər(n)əd</w>
<gloss><q>рычать</q>
<note xml:lang="ru" type="comment">(о собаке)</note>, <q>ворчать</q></gloss>
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Пахалина"/>
<biblScope>202</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e573" xml:id="mentioned_d3663e337" xml:lang="wbl"><lang/>
<w>ɣεr-</w> id. <note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Lorimer"/></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e584" xml:id="mentioned_d3663e348" xml:lang="grc"><lang/>
<w>δειριᾶrν-</w> id. <note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Lorimer"/></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e595" xml:id="mentioned_d3663e359" xml:lang="goh"><lang/>
<w>queran</w>
<gloss><q>стонать</q></gloss></mentioned>. Неразъясненная германская группа слов —
<mentioned corresp="#mentioned_d3663e603" xml:id="mentioned_d3663e367" xml:lang="de"><lang/>
<w>greinen</w>
<gloss><q>хныкать</q>, <q>скулить</q>, <q>ворчать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e615" xml:id="mentioned_d3663e379" xml:lang="en"><lang/>
<w>grin</w>
<gloss><q>скалить зубы</q></gloss>, <w>groan</w>
<gloss><q>стонать</q></gloss></mentioned> — представляет, может быть, старое
заимствование из скифского в рамках других скифо-германских изоглосс (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_СЕИ"/>
<biblScope>131—133</biblScope></bibl>). Остальное см. под <ref type="xr" target="#entry_qær" xml:lang="os"/>, <ref type="xr" target="#entry_qælæs"/>, <ref type="xr" target="#entry_qaræg" xml:lang="os"/>, <ref type="xr" target="#entry_zaryn"/>,
<ref type="xr" target="#entry_arǧawyn"/>.<lb/><bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ">Вс. <hi rendition="#rend_smallcaps">Миллер</hi>. ОЭ</ref>
<biblScope>II 147</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr."/>
<biblScope>25, 62</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">It has the same root <mentioned corresp="#mentioned_d3663e193" xml:id="mentioned_d3663e427" xml:lang="ira"><w type="rec">gṛ-</w>, <w type="rec">gar</w></mentioned>, which is found in <ref type="xr" target="#entry_qær" xml:lang="os"><w xml:lang="os-x-iron">qær</w><w xml:lang="os-x-digor">ǧær</w>
<q>scream</q></ref>, <ref type="xr" target="#entry_qaræg" xml:lang="os"><w xml:lang="os-x-iron">qaræg</w><w xml:lang="os-x-digor">ǧarængæ</w>
<q>mourning lamentation</q></ref>, <ref type="xr" target="#entry_zaryn"><w>zaryn</w>
<q>sing</q></ref>, <ref type="xr" target="#entry_arǧawyn"><w>arǧawyn</w> (<w>ā-grā-</w>)
<q>perform a church service</q></ref>. Vowels <c xml:lang="os-x-iron">y</c><c xml:lang="os-x-digor">i</c> is the result of the weakening of <c>a</c>. For the
augmented consonant <c>-n-</c> (<mentioned corresp="#mentioned_d3663e238" xml:id="mentioned_d3663e472" xml:lang="ira"><w type="rec">gar-n-</w></mentioned>) cf. <mentioned corresp="#mentioned_d3663e242" xml:id="mentioned_d3663e476" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>gṛn-</w>, <w>gṛṇāti</w>
<gloss><q>sing</q>, <q>glorify</q></gloss></mentioned>. Cf. also <mentioned corresp="#mentioned_d3663e255" xml:id="mentioned_d3663e489" xml:lang="ae"><lang/>
<w>gərən-</w>, <w>gərəntē-</w>
<gloss><q>glorify</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e265" xml:id="mentioned_d3663e499" xml:lang="xpr"><lang/>
<w>grnʼg</w>
<gloss><q>thunder</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e273" xml:id="mentioned_d3663e507" xml:lang="pal-x-pazend"><lang/>
<w>grīnā</w>
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_BSOS"/>
<biblScope>1941 IX 90</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e286" xml:id="mentioned_d3663e520" xml:lang="fa"><lang/>
<w>ɣarrīdan</w>
<gloss><q>thunder</q>, <q>shout</q>, <q>yell</q>, <q>roar</q>, <q>howl</q></gloss>
<note xml:lang="en" type="comment">(the initial <c>γ</c> indicates an Eastern Iranian
influence)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e305" xml:id="mentioned_d3663e541" xml:lang="cu"><lang/>
<w>grano</w>
<gloss><q>poem</q></gloss></mentioned>. For the pejorative development of the meaning
cf. <mentioned corresp="#mentioned_d3663e313" xml:id="mentioned_d3663e549" xml:lang="isk"><lang/>
<w>ɣər(n)-</w> : <w>yər(n)əd</w>
<gloss><q>growl</q>
<note xml:lang="en" type="comment">(about a dog)</note>, <q>grumble</q></gloss>
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Пахалина"/>
<biblScope>202</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e337" xml:id="mentioned_d3663e573" xml:lang="wbl"><lang/>
<w>ɣεr-</w> id. <note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Lorimer"/></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e348" xml:id="mentioned_d3663e584" xml:lang="grc"><lang/>
<w>δειριᾶrν-</w> id. <note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Lorimer"/></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e359" xml:id="mentioned_d3663e595" xml:lang="goh"><lang/>
<w>queran</w>
<gloss><q>groan</q></gloss></mentioned>. Unexplained Germanic word group — <mentioned corresp="#mentioned_d3663e367" xml:id="mentioned_d3663e603" xml:lang="de"><lang/>
<w>greinen</w>
<gloss><q>whimper</q>, <q>whine</q>, <q>grumble</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d3663e379" xml:id="mentioned_d3663e615" xml:lang="en"><lang/>
<w>grin</w>, <w>groan</w></mentioned> — represents, perhaps, an old borrowing from
Scythian within other Scythian-Germanic isoglosses (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_СЕИ"/>
<biblScope>131—133</biblScope></bibl>). For the rest, see <ref type="xr" target="#entry_qær" xml:lang="os"/>, <ref type="xr" target="#entry_qælæs"/>, <ref type="xr" target="#entry_qaræg" xml:lang="os"/>, <ref type="xr" target="#entry_zaryn"/>,
<ref type="xr" target="#entry_arǧawyn"/>.<lb/><bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ"/>
<biblScope>II 147</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr."/>
<biblScope>25, 62</biblScope></bibl>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>