Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">ᵆrvad</hi>

Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia Sinitsyna and Vadim Dyachkov.

Абаев, Василий Иванович. Историко-этимологический словарь осетинского языка. Т. I. A–Kʼ. М.–Л.: Наука, 1958. С. ??–??.
font-variant: italic; font-variant: small-caps; quotes: "‘" "’"; quotes: "«" "»";
ᵆrvad
ærvadæ
брат brother ; в иронском в этом значении весьма редко; in Iron it is rarely used in this meaning родич relative ; мн. ч. ᵆrvadæltæærvad(d)æltæ; все члены родового объединения, имеющие общего предка (реального или предполагаемого) и считающие себя разделившимися от одного очага (īw artæj bajwargæ), считаются друг другу ᵆrvad братьями; все члены рода матери называются mady-rvad брат матери; ср. ævsymærænsuvær брат (единоутробный) ; plural ᵆrvadæltæærvad(d)æltæ; all members of a clan union who have a common ancestor (real or assumed) and consider themselves separated from one hearth (īw artæj bajwargæ), are considered ᵆrvad brothers; all members of the mother’s family are called mady-rvad the mother’s brother; cf. ævsymærænsuvær brother (half-brother by mother) duwwæ xestær ærvadi oj ku bazudtoncæ… когда два старших брата узнали об этом… when the two older brothers found out about it… 13 æz me ʽrvaddæltæj xwæzdær adtæn, æma mæmæ soʒæg kodtoncæ я был лучше моих братьев, и они мне завидовали I was better than my brothers, and they envied me 25 æz dæn Tætærati avd ærvadej kæstær я младший из семи братьев Татараевых I am the youngest of seven Tataraev brothers II 24 me ʽrvadistæn, næ ʒæǧun mængæ клянусь братом, я не говорю неправду I swear by my brother, I’m not telling a lie 89 ægas ku adtajdæ me ʽrvadæ если бы был жив мой брат… if my brother were alive… 92 wæ, Naluq, wæ, me ʽrvadæ, ku niwwaǧtaj mæ ilivdæj о Налук, о мой брат, ты оставил меня несчастной Oh Naluk, oh my brother, you have left me sad 102 ra-næxstær æncæ… duwwadæs xwascawi ærvaddæltæ отправились двенадцать братьев косарей the twelve mowing brothers set off I 98 adtæj avd ærvadi, avd ærvademæn ba madæ было семь братьев, а у семи братьев — мать there were seven brothers, and seven brothers had a mother 157 sīxor kænæ ʽxsævær ku kænaj, wæd ma ʽrbaxon ma dær dæ lymænty, ma dær de ʽrvadælty, ma dær dæ xæstæǵyty, ma dær qæzdyg syxægty когда делаешь обед или ужин, не зови друзей твоих, ни братьев твоих, ни родственников твоих, ни соседей богатых When thou makest a dinner or a supper, call not thy friends, nor thy brethren, neither thy kinsmen, nor thy rich neighbours 14 12 Tamar… je ʽrvadæltæj ærtæ lægīmæ… Daǧystanmæ fæcyd Тамара с тремя мужчинами из своих родичей отправилась в Дагестан Tamara went to Daghestan with her three male relatives 40 Sadullæ sīʒær bazzad…, je ʽrvadæltæ jæ radgaj xastoj Садулла остался сиротой, его родичи кормили его по очереди Sadulla was left an orphan, his relatives fed him in turn 77 ærx˳ydta je ʽrvadælty, xorz sæ fedta пригласил своих родичей, хорошо их угостил he invited his relatives and treated them well 83 Maniʒæ īw bon jæ mady ʽrvadæltæm acyd Манидза однажды отправилась к родичам своей матери Manidza once went to her mother’s relatives 85 ḱī dyn rajsʒæn dæ tūg? ærvad dyn k˳y næ īs кто отомстит за твою кровь? ведь у тебя нет родичей who will avenge your blood? after all, you have no relatives Общеиндоевропейский термин родства. Осетинская форма rvad- представляет закономерную метатезу из vrad-brat- (ср. arv небо из abra- и т. п.). В надписи римского времени из Пантикапея засвидетельствовано сарматское имя Βραδακος ( II 266) ← brātaka-; здесь еще нет метатезы br-rv. Основа ед. ч. rvad восходит, очевидно, к старому имен. падежу brātā, тогда как основа мн. ч. rvadæl — к brātar. Ср. barādar, birādar брат, brāt, brātar (brāδar), brād, brāt, brās, bəra, wror, vᵊrōy, virōd, vrōd брат, vrador related as brothers ( 200), vred, vurd, vrud, vrüt, virāt, βrāt (βrʼt), βrād, brātar-, brātar-, brātar- (имен. падеж brātā), bhrātar- , bratъ, брат, brāti, brote, brolis из ласкательного broterēlis братец, brotis ( 59), pracar, pracer, broꝥar, Bruder, brāthir, frāter брат, φράτηρ член фратрии, родового союза (братства) (в Афинах 30 родов, γένή, составляли одну фратрию, три фратрии — одну филу, φυλή), ełbayr брат. Обращает на себя внимание, что ос. rvad, — совершенно так же, как φράτηρ, — функционирует как термин не семейной, а родовой организации. Арвады составляют широкий родственный коллектив, объединяющий иногда четыре-пять фамилий, ведущих свое происхождение от одного общего отдаленного предка. До настоящего времени внутри этой родственной группы во многих случаях господствует экзогамия. Если это родственное объединение живет более или менее компактно, то его члены оказывают друг другу помощь в таких важнейших событиях, как рождение, свадьба, похороны… В прошлом на арвадов нередко возлагалась даже обязанность кровной мести (Калоев. Осетины. М., 1967, стр. 166–167). Об этом же — доклад Гаглоевой <?oxy_comment_start author="Irene" timestamp="20220406T095327+0300" comment="сделала два title, не помню как надо…"?><q rendition="#rend_doublequotes">Рвадалта</q><?oxy_comment_end ?> (Труды VII Междунар. конгресса антропол. и этногр. наук, т. 10, М., 1970, стр. 21—27). Аналогичным социальным образованием была в своем генезисе древнегреческая фратрия (cp.: II 401–402. — Hermann. Sachliches und Sprachliches zur indogermanischen Grossfamilie. Gottingen, 1918). По своему содержанию термины ᵆrvad и φράτηρ восходят к так называемой большой семье, куда входили не только родные, но и двоюродные братья, троюродные и т. д. Появление специальных терминов для родного брата ( ævsymærænsuvær, ἀδελφός) — результат процесса медленного и самопроизвольного зарождения индивидуальной семьи (М. Ковалевский. Современный обычай и древний закон, II. М., 1886, стр. 307). Ос. (из ) означает буквально единоутробный, как ἀδελφός; аналогичные образования в других языках см.: Mayrhofer, Bibliotheca Orientalis (Leiden) 1961 XVIII 274, прим. 15. II 35, 49, III 81, 138; 34, 41. — 23. — 62–63. — 206. A common Indo-European kinship term. The Ossetic form rvad- is a regular metathesis from vrad-brat- (cf. arv sky from abra- etc.). A Roman-era inscription from Panticapaeum attests a Sarmatian name Βραδακος ( II 266) ← brātaka-; there is no metathesis br-rv here yet. The stem of singular form rvad evidently traces back to the old nominative form brātā, while the stem of plural form rvadæl traces back to brātar. Cf. barādar, birādar brother, brāt, brātar (brāδar), brād, brāt, brās, bəra, wror, vᵊrōy, virōd, vrōd brother, vrador related as brothers ( 200), vred, vurd, vrud, vrüt, virāt, βrāt (βrʼt), βrād, brātar-, brātar-, brātar- (nominative brātā), bhrātar-, bratъ, brat, brāti, brote, brolis from the affectionate form broterēlis little brother, brotis ( 59), pracar, pracer, broꝥar, Bruder, brāthir, frāter brother, φράτηρ member of the phratry, the tribal union (fraternity) (in Athens, 30 genera, γένή, made up one phratry, three phratries made up one philae, φυλή), ełbayr brother. It is noteworthy that Ossetic rvad, — just like φράτηρ, — functions as a term not of a family, but of a clan. The Ærvads make up make up a broad kindred collective, sometimes combining four or five families that originate from one common distant ancestor. To date, exogamy has prevailed in many cases within this related group. If this related association lives more or less compactly, then its members assist each other in such important events as birth, wedding, funeral… In the past, the arvads were often even charged with the duty of blood feud (Kaloev. The Ossetian. Moscow, 1967, p. 166–167). See also the talk of Gagloeva <?oxy_comment_start author="Irene" timestamp="20220406T095327+0300" comment="сделала два title, не помню как надо…"?><q rendition="#rend_doublequotes">Rvadalta</q><?oxy_comment_end ?> (Trudy VII Meždunarodnogo kongressa antropologičeskix i etnografičeskix nauk, t. 10 [Proceedings of VII International Congress of Antropological and Ethnological Sciences, vol. 10], Moscow, 1970, p. 21—27). The ancient Greek phratry was a similar social formation in its genesis (cf.: II 401–402. — Hermann. Sachliches und Sprachliches zur indogermanischen Grossfamilie. Gottingen, 1918). By their meaning, the terms ᵆrvad and φράτηρ go back to the so-called big family, which included not only relatives, but also cousins, second cousins, etc. The emergence of special terms for a blood brother ( ævsymærænsuvær, ἀδελφός) — is a result of the process of slow and spontaneous generation of an individual family (M. Kovalevsky. Sovremennyj obychaj i drevnij zakon [Modern custom and ancient law], II. Moscow, 1886, p. 307). Ossetic (from ) literally means of a single womb, like ἀδελφός; see similar formations in other languages: Mayrhofer, Bibliotheca Orientalis (Leiden) 1961 XVIII 274, fn. 15. II 35, 49, III 81, 138; 34, 41. — 23. — 62–63. — 206.