Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">ᵆxsajyn</hi>

Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia Sinitsyna and Vadim Dyachkov.

Абаев, Василий Иванович. Историко-этимологический словарь осетинского языка. Т. I. A–Kʼ. М.–Л.: Наука, 1958. С. ??–??.
font-variant: italic; font-variant: small-caps; quotes: "‘" "’"; quotes: "«" "»";
ᵆxsajynᵆxsajd
æxsajunæxsajd
в сочетании с zærdæ сердце: in combination with zærdæ heart:
mæ zærdæ xsajy
я беспокоюсь, с тревогой, подозрением, опасением думаю о ком-либо, о чем-либо I worry, I think about someone, about something with anxiety, suspicion, apprehension
zærdæxsajgæ
внушающий опасения misgiving
ma xsajæd ūmæ æppyndær dæ zærdæ нисколько о нем не беспокойся donʼt worry about him at all 143 abonæj fæstæmæ nal æxsajʒænīs mæ zærdæ с этого дня я уже не буду тревожиться From this day on, I wonʼt worry anymore 227 mænmæ dæ zærdæ ma xsajæd обо мне не беспокойся donʼt worry about me 1975 VIII 19 Qazijyl sæ zærdæ xsajdta они подозревали Кази (в убийстве) they suspected Qazi (of murder) 73 Leksojæn jæ zærdæ xsajdta ærmæst acy qæwyl Лексо подозревал (в убийстве) только этот аул Lekso suspected only this village (of the murder) 190 mæ zærdæ dæwmæ xsajy я беспокоюсь о тебе I am worried about you 41 xæston lægæn fæstæmæ jæ zærdæ k˳y xsaja, wæd je xsar sædgæ kæny когда мысли (сердце) воина устремлены назад (к дому), его доблесть бывает надломлена when warriorʼs thoughts (heart) are directed back (towards the house), his prowess is broken 118 Aka ʽmæ Begajæn sæ zærdæ xsajdta, k˳yd wyʒysty se ʽmbælttæ Ака и Бега беспокоились, что станет с их товарищами Aka and Bega were worried about what would become of their comrades 108 ūsmæ jæ zærdæ xsajyn bajdydta он начал подозревать жену (в измене) he began to suspect his wife (of treason) II 99 dæ zærdæ ma fexsajæd, me ʽrdxward ængaræ не тревожься, мой присяжный друг donʼt worry, my sworn friend 73 В одном тексте глагол отмечен без zærdæ в значении желать (кому-либо чего-либо): In one text, the verb was attested without zærdæ in the meaning wish (someone something): sag sæ xecaw æn æd šiwtæ max æxsajæn cawænæj хозяину (дома) мы желаем (добыть) на охоте рогатого оленя we wish the owner (of the house) (to get) a horned deer on the hunt новогоднее пожеланиеa new year wish; 17 Человек с давних пор ассоциирует свои эмоции с сердцем и горением. Ср. у Пушкина: И сердце вновь горит.... Беспокойство также могло пониматься как горение сердца. Но если так, то xsajyn неотделимо от kṣāy-, kṣāyati гореть. На иранской почве ср. (с другим эмоциональным оттенком) xšāy- жаловаться в xšywn, ’γšʼywn жалоба ( § 1084. — 103), xšī плакать ( II 269), šēwan плач, рыдание, стенание, a.ršaδ pity, mercy, axšād troubled, distressed ( IXa 19). — В. В. Мартынов сближает ос. xsajyn со xajati заботиться, беспокоиться, ср. нехай не беспокойся (Славянская и индоевропейская аккомодация. Минск, 1968, стр. 139—140стр. 139—140). Об xšī- жалоба (?) см.: 377—378. — О kṣiṃj- сильно желать, тосковать см.: 67. — Понятия гореть и светить весьма близки. Поэтому по корню сюда же следует отнести xsīd xsed заря, q. v. Humans have long associated their emotions with heart and burning. Cf. Pushkin: And the heart burns again.... Anxiety could also be understood asburning of heart. But if so, then xsajyn is inseparable from kṣāy-, kṣāyati burn. On Iranian ground, cf. (with a different emotional connotation) xšāy- complain in xšywn, ’γšʼywn complaint ( § 1084. — 103), xšī cry ( II 269), šēwan crying, sobbing, groaning, a.ršaδ pity, mercy, axšād troubled, distressed ( IXa 19). — V. V. Martynov brings Ossetic xsajyn close to xajati take care, worry, cf. nexaj donʼt worry (Slavjanskaja I indoevropejskaja akkomodacija [Slavic and Indo-European accommodation]. Minsk, 1968, стр. 139—140p. 139—140). On xšī- complaint (?), see: 377—378. — On kṣiṃj- long for sth., yearn, see: 67. — The notions burn and shine are very close. Therefore, the root xsīd xsed dawn, q. v., should also be related here.