Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">tūlyn</hi>

Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia Sinitsyna and Vadim Dyachkov.

Абаев, Василий Иванович. Историко-этимологический словарь осетинского языка. Т. I. A–Kʼ. М.–Л.: Наука, 1958. С. ??–??.
font-variant: italic; font-variant: small-caps; quotes: "‘" "’"; quotes: "«" "»";
tūlyntyld
toluntuld
катить roll (sth.) катиться roll катать trundle скатывать roll down
xædtūlgæ
самокат scooter
ratūl-batūl kænyn
валяться wallow кататься roll
опускать во что-нибудь жидкое или сыпучее dip into something liquid or free-flowing макать dunk обмакивать sop окунать plunge bīræg... atyldī волк покатился the wolf rolled 85 īw bīræg je raǧy nwærttyl ratūl-batūl kæny один волк катается на спине (на жилах спины) one wolf rides on his back (on the veins of the back) 100 calynmæ xoxy dūr tūla, bydyry calx zīla, walymmæ dæ raz ʒagæj ʒagdær kænæd пока в горах катится камень, на равнине вертится колесо (т. е. вечно), да будет перед тобой полным- полно (пищи) while a stone is rolling in the mountains, a wheel is spinning on the plain (= forever), let there be much, many (food) in front of you из посвящения пищи покойникуfrom a dedication of food to the dead sær dyn ævīppajdy asqīwdta, dalæ fætūly jæ fændag-fændag голова внезапно подскочила (и) вон катится своей дорогой the head suddenly jumped up (and) rolls on its way 102 amæj aj styrdær dūrtæ tūlyn bajdydta Soslan, bon saw izærmæ sæ fætyldta камни один другого громаднее стал скатывать Сослан, с утра до вечера их скатывал Soslan began to roll the stones one larger than the other, from morning till evening he rolled them 88 tūlgæ dūryl q˳yna næ xæcy к катящемуся камню плесень не пристает mold does not stick to a rolling stone поговоркаproverb: подвижный, деятельный человек не плесневеет: a mobile, active person does not grow moldy dæ rūsyl ærtūlid dæ cīny cæssyg по твоей щеке скатилась бы слеза радости a tear of joy rolled down your cheek 1956 III 14 læppūjy ældar xædtūlgæ wærdony ʽsbadyn kodta jæ ūsīmæ юношу с его женой князь усадил на арбу-самокат the prince sat the young man and his wife on a self-rolling arba 104 Fatymæ zynævǧæd wydī, æmæ jæ ratūl-batūl bajdydtoj у Фатимы были трудные роды, и (для ускорения родов) ее стали катать Fatimaʼs childbirth was difficult, and (to speed up the birth) they began to roll her 75 æxsæv īw wæd k˳ystvælladæj k˳y batūlync sæ lystænty ночью, усталые от работы, они заваливаются на свои подстилки at night, tired from work, they fall on their bedding 34 særddon kustiti æ dusi kæron dær næbal batuldta во время летних работ он не засучил даже край рукава (бездельничал) during the summer work, he did not even roll up the edge of his sleeve (idled) 12 ʒūl dyn tūlʒystæm mydy мы будем тебе макать пшеничный хлеб в меду we will dip wheat bread in honey for you 121 ḱynʒ rajsta nwazæn, atyldta ʒy jæ byl æmæ jæ fæstæmæ radta невестка взяла кубок, смочила в нем губу и вернула его обратно the daughter-in-law took the cup, moistened her lip in it and returned it back 237 Sajnæg-ældary ḱyzg kærdgæ-xujgæ kæny, jæ sūʒīn æmæ je ʽng˳rstwan tævd kænync, īxǵyn don jæ cūry dary æmæ sæ ūcy ran tūly дочь Сайнаг-алдара кроит-шьет, игла и наперсток у нее накаляются, она держит возле себя ледяную воду и обмакивает их туда the daughter of Sainag-aldar cuts and sews, her needle and thimble are heated, she keeps ice water near her and dips them into it II 98 dæ cæxdon kæm næ wa, ūm dæ kʼæbær ma tūl где нет твоего рассола, там не макай свой ломоть do not dip your slice where there is no your brine поговоркаproverb jæ kærʒyny kʼæbær cæxxy tūlgæjæ jæ fædyl don x˳yppytæ kængæjæ xordta он ел, макая кусок хлеба в соль и запивая глотками воды he ate, dipping a piece of bread in salt and drinking sips of water 233 dywwæ zærvatyḱḱy ærxastoj īw mard zærvatykk æmæ jæ dony ystyldtoj; mard zærvatykk cady donæj rajgas ī две ласточки принесли одну мертвую ласточку и окунули ее в воду (озера); мертвая ласточка от озерной воды ожила two swallows brought one dead swallow and dipped it into the water (of the lake); the dead swallow came to life from the lake water 118 mænæ tūǵy ʽstyldystæm, næxī nyxsæm мы вот вывалялись в крови, обмоемся weʼve been covered in blood, we will wash ourselves II 113 sansi mæ nittolæ, wædta mæ ærtæ xatti æzmesi istolæ окуни меня в клей, а затем три раза вываляй меня в песке dip me in glue and then roll me in the sand three times II 70 wazal doni næ ratolʒænæ dæ kʼox ты не окунешь руку в холодную воду you will not dip your hand in cold water о крайней изнеженности;about extreme effeminacy; 50 По звучанию и значению сближается с tuli я нес (нестипередвигать катая). (Связи латинского глагола см.: 1044. — 1060 sq.). Дальше по значению стоят tula- вес, весы, tulayati подымает, взвешивает; развитие значения — как в baryn взвешивать из bar- нести. Значение окунать — возможно, результат контаминации с другим глаголом, родственным čolayati окунает. На семантическое наполнение осетинского глагола могло повлиять также toγla, tuγla sich wälzen ( 483) или tōlon катать, rollen ( III 1195), tolγan to turn and twist ( 311). Ср. также tol- двигать толкая, talicskát tol катать тачку, toló-kocsi кресло на колесах. — Ос. tūlyn сохранилось также в сращении с превербами и в композитах: ævdūlyn (abi-taul-) валять, валяться, катать, месить (тесто), æmpūlyn (из æm-tūlynham-taul-) комкать, æncʼūlyn морщить (экспрессивный вариант того же глагола), bæǧdūlæg (maɣna-taulaka-) валяние, bæǧdūlæg kænyn валяться, ærmydūltæ kænyn мять (из arm рука и tūlyn). Все это говорит в пользу древности и оригинальности слова. См. также , , . III 158; 67, 82. — Petersson, 1922 XVIII 2 31 ( tuliti). — 54 ( tʼujli). Phonetically and semantically, it is brought close to tuli I carried (carrymove by rolling). (On relations of Latin verbs, see: 1044. — 1060 sq.). Semantically, more distant are tula- weight, weigher, tulayati (he) raises, (he) weighs; semantic development is as in baryn weigh from bar- bring. The meaning dip is possibly the result of contamination with another verb related to čolayati (he) dips. The semantic content of the Ossetian verb could also be influenced by toγla, tuγla sich wälzen ( 483) or tōlon roll, rollen ( III 1195), tolγan to turn and twist ( 311). See also tol- move by pushing, talicskát tol roll a wheelbarrow, toló-kocsi wheeled chair. — Ossetic tūlyn ws also preserved in fusion with preverbs and in compounds: ævdūlyn (abi-taul-) drag, wallow, roll (sth.), knead (dough), æmpūlyn (from æm-tūlynham-taul-) crumple, æncʼūlyn wrinkle (expressive variant of the same verb), bæǧdūlæg (maɣna-taulaka-) wallowing, bæǧdūlæg kænyn wallow, ærmydūltæ kænyn crumple (from arm hand and tūlyn). All this speaks in favour of the assumption that the word is old and original. See also , , . III 158; 67, 82. — Petersson, 1922 XVIII 2 31 ( tuliti). — 54 ( tʼujli).