Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">swadon</hi>

Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia Sinitsyna and Vadim Dyachkov.

Абаев, Василий Иванович. Историко-этимологический словарь осетинского языка. Т. I. A–Kʼ. М.–Л.: Наука, 1958. С. ??–??.
font-variant: italic; font-variant: small-caps; quotes: "‘" "’"; quotes: "«" "»";
swadon
sawædon(æ)
источник source родник spring ключ well ручей brook . Родники пользовались в прошлом почитанием; с некоторыми родниками были связаны легенды. Существовал обычай посвящать родник покойнику; роднику присваивалось его имя . Springs were revered in the past; legends were associated with some springs. There was a custom to dedicate a spring to the deceased; the spring was given his name donʒaw ḱyzǵytæ sæ gogontīmæ swadonmæ fæcæjcydysty девушки-водоноски со своими гогонами направлялись к роднику the water-carrying girls with their gogons were heading to the spring saw swadættæ xælxælgængæ denǵyzmæ tynʒync черные ручьи с шумом спешат к морю black streams rush noisily to the sea 21 swadony donaw syǧdæg dæ ты чиста, как ключевая вода you are as pure as spring water 1967 II 39 Batraz cʼītījy ‘rdæg ratydta æmæ jæ jæ særyl cæværdta; ...jæ særæn jæ dywwæ fæjnæ farsæj swadætty x˳yzæn don taǧdīs Батраз оторвал половину глетчера и положил ее себе на голову; с головы его с двух сторон вода текла ручьями Batraz tore off half of the glacier and put it on his head; water flowed from his head on both sides in streams I 26, 28 Zauri sawædonæ... arf komi narægi kæmidær ræsogæj igurdæj zænxi bunæj, ʒæbæx særsær kodta æ guræni; ...bonigon sawædonæn æ sursur, æ zard otæ ʒæbæx næ feǧusuj, ...æxsævæ ba... æ zællang sursur in idardmæ fæxxæssuj sabur aquz Зауровский источник прозрачным рождался где-то в глубине тесного ущелья из-под земли, он приятно журчал у истока (рождения); днем журчание, пение родника было не так хорошо слышно, но ночью его звонкое журчанье далеко разносил тихий ветерок The Zaurovsky spring was born transparent somewhere in the depths of a narrow gorge from under the ground, it murmured pleasantly at its beginig part (birth); during the day, the murmur, the singing of the spring was not so well heard, but at night its sonorous murmur was carried far by a quiet breeze 1956 VII 52, 56 i ǧæwgoni zurzurgængæ kæmi leʒuj sawædon, æristadæncæ donʒawtæ æd kʼusteltæ sæwmigon на околице, где журча бежит родник, утром остановились водоноски с кадушками on the outskirts, where the spring runs murmuring, water carriers with tubs stopped in the morning 46 xonxæj... ǧæwærdæmæ, xormæ ærttevæntægængæ wadæj sawædon с горы в сторону аула, сверкая на солнце, бежал родник a spring ran from the mountain towards the village, sparkling in the sun 125 Wazaj bunæj togi sawædonæ cæwun ku bajdaja, wæd min ew mæ mælæt omæj bazonetæ когда из-под (горы) Уаза потечет кровавый родник, то по этому (признаку) вы узнаете о моей смерти when a bloody spring flows from under (the mountain) of the Uaz, then by this (sign) you will know about my death 101—2 duwwæ xonxi kæmi toxuncæ, omi ci sawædonæ es, omæj sin ærxasta, ba-sin-niwazun kodta, ma duwwæ zærondi, ficcag sæ læqwæni kud adtæncæ, otæ festadæncæ из родника, который находится там, где сталкиваются две горы, он принес им (воды), напоил их, и двое старых (старик и старуха) вновь стали такими, какими были прежде в юности from the spring, which is located where two mountains collide, he brought them (water), watered them, and the two old ones (the old man and the old woman) became the same again as they were before in their youth 152—4 Вс. Миллер (ОЭ I 121) полагал, что swadon = -don черная вода. Такой анализ как будто подтверждается сочетанием swadættæ черные родники, которое встречается у классика осетинской прозы (см. выше), а также тюркским qara su родник, буквально черная вода ( II 133).Поводом к такому наименованию послужило, видимо, то, что сквозь прозрачную воду видно темное дно и родник на более светлом окружающем фоне кажется черной лентой. Тем не менее от такого толкования приходится отказаться. Слово saw черный участвует в качестве первого компонента во множестве сложных слов — и ни в одном случае оно не принимает форму swa в иронском и sawæ в дигорском: sawbon, sawcæst, sawdar, , Sawk˳yʒ, , и др. К тому же swadon | sawædon нельзя отделять от -swarsawær минеральный источник, где уж никак нельзя распознать saw черный. Мы рассматриваем swadon | sawædon как скифо-европейскую изоглоссу и возводим закономерно к srāwa-dānu- (strāwa-dānu-) текущая вода (sr и str одинаково дают s) из sreu- течь с сохранением ареального европейского s (= h). Об ареальных скифо-европейских схождениях в фонетике см.: 33—52. — Ср. srav-, sravati течь, srāva- течение, истечение, sravat- река, srotas- течение, русло, река, struja, струя, лит. sravė́ti течь, струиться, сочиться, sravà течение, истечение, sraũtas поток, ручей, srovė̃ поток, stràva, straumr, Strom поток, Στρυμών название реки, Στραυος, Τραυος id. (Detschew. Die thrakischen Sprachreste. Wien, 1957, стр. 483—485, 521), sruaim река, поток, ῤέω течь, литься, струиться, ῤέος поток. На иранской почве: rautah- река (← hrautahsrautas- = srotas-, sraũtas). — Для второй части см. don вода, река. Ср. -swarsawær (srāvara-). — Из осетинского идут šovda (мн. ч. šovdanaš) родник, родниковая вода, šawdan родник, (в топонимии) Šawdanla, Raxaj Šawdan, Šoxaj Šawdan, Qajsən Šawdanə и др. (Коков, Шахмурзаев. Балк. топоним. сл. Нальчик, 1970, стр. 73, 418). Ws. Miller (OE I 121) assumed that swadon = -don black water. Such an analysis seems to be confirmed by a combination of swadættæ black springs, which is encountered in the works of the classic Ossetian prose writer (see above), and also by the Turkic qara su spring, literally black water ( II 133).The reason for this name was, apparently, the fact that a dark bottom can be seen through the transparent water and the spring looks like a black ribbon on a lighter surrounding background. Nevertheless, such an interpretation has to be abandoned. The word saw black is attested as a first part in many compounds — and in no case does it take the form of swa in Iron and sawæ in Digor: sawbon, sawcæst, sawdar, , Sawk˳yʒ, , etc. Moreover, swadon | sawædon cannot be separated from -swarsawær mineral spring, where it is absolutely impossible to see saw black. We consider swadon | sawædon to be a Scythian-European isogloss, and regularly trace it back to srāwa-dānu- (strāwa-dānu-) running water (sr and str equally give s) from sreu- flow conserving the areal European s (= h). For the areal Scythian-European similarities in phonetics, see: 33—52. — Cf. srav-, sravati flow, srāva- stream, outflow, sravat- river, srotas- stream, streambed, river, struja, struja, sravė́ti flow, stream, drain, sravà stream, outflow, sraũtas flood, brook, srovė̃ stream, stràva, straumr, Strom stream, Στρυμών the name of a river, Στραυος, Τραυος id. (Detschew. Die thrakischen Sprachreste. Wien, 1957, p. 483—485, 521), sruaim river, stream, ῤέω flow, rain, stream, ῤέος stream. In Iranian languages: rautah- river (← hrautahsrautas- = srotas-, sraũtas). — For the second part see don water, river. Cf. -swarsawær (srāvara-). — The following words go from Ossetic: šovda (plural šovdanaš) spring, spring water, šawdan spring, (in toponymy) Šawdanla, Raxaj Šawdan, Šoxaj Šawdan, Qajsən Šawdanə etc. (Kokov, Shakhmurzaev. Balkarskij toponimičeskij slovarʼ [Balkar toponymic dictionary] Nalchik, 1970, pp. 73, 418).