abaev-xml/entries/abaev_dæræn.xml
2025-03-21 13:42:40 +03:00

229 lines
No EOL
21 KiB
XML
Raw Blame History

This file contains ambiguous Unicode characters

This file contains Unicode characters that might be confused with other characters. If you think that this is intentional, you can safely ignore this warning. Use the Escape button to reveal them.

<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">dæræn</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_dæræn" xml:lang="os">
<form xml:id="form_d277e66" type="lemma"><orth>dæræn</orth></form>
<sense xml:id="sense_d277e69">
<sense xml:id="sense_d277e70">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>разбросанное, неубранное сено</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>scattered, not gathered hay</q>
</abv:tr>
</sense>
<sense xml:id="sense_d277e79">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>раскиданные, несвязанные снопы</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>scattered, unbound sheaves</q>
</abv:tr>
</sense>
</sense>
<sense xml:id="sense_d277e89">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>разгром</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>defeat</q>
</abv:tr>
<note type="comment" xml:lang="ru">новейшем употреблении вообще</note>
<note type="comment" xml:lang="en">in modern language in general</note>
</sense>
<re xml:id="re_d277e103">
<form xml:id="form_d277e105" type="lemma"><orth>dæræn kænyn</orth></form>
<sense xml:id="sense_d277e108">
<sense xml:id="sense_d277e109">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>разбрасывать</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>scatter</q>
</abv:tr>
</sense>
<sense xml:id="sense_d277e118">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>раскидать</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>throw out</q>
</abv:tr>
</sense>
<sense xml:id="sense_d277e127">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>громить (например, врага)</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>smash (for example, enemy)</q>
</abv:tr>
</sense>
</sense>
</re>
<abv:exampleGrp xml:id="exampleGrp_d277e138">
<abv:example xml:id="example_d277e140" xml:lang="os-x-digor">
<usg><lang/></usg>
<quote>xwasʒaw dæx cid dæræni fælmænæj æxecæn paraxat listæn
ærkænidæ</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>косарь из мягкой кучи травы делал себе пышную постель</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>the mower made himself a puffy bed of a soft pile of grass</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Bes._Ka_ke"/><biblScope>6</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d277e162" xml:lang="os-x-digor">
<usg><lang/></usg>
<quote>Ʒaxxo æma Marta sæ dæræni særǧi ragi ærlæwdtæncæ, sæ kustbæl
oduncæ</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>Дзаххо и Марта давно стали у своей (подлежащей уборке) кучи сена,
ревностно работают</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>Dzakhho and Marta have been at their heaps of hay (to be harvested)
long time ago, they are working zealously</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Bes._Ka_ke"/><biblScope>31</biblScope></bibl>
</abv:example>
</abv:exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">Точно соответствует <mentioned corresp="#mentioned_d277e437" xml:id="mentioned_d277e185" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>daraṇa-</w>
<gloss><q>взрывание</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e445" xml:id="mentioned_d277e193" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>лопание</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e451" xml:id="mentioned_d277e199" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>ломание</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e457" xml:id="mentioned_d277e205" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>разгром</q></gloss></mentioned>. Заключает глагольную основу <hi rendition="#rend_italic">dar</hi>- (<mentioned corresp="#mentioned_d277e463" xml:id="mentioned_d277e211" xml:lang="ine"><lang/>
<w>*der-</w></mentioned>) ‘разрывать’, ‘разбрасывать’, ‘рассеивать’ и т. п.
Ср. <mentioned corresp="#mentioned_d277e469" xml:id="mentioned_d277e217" xml:lang="fa"><lang/>
<w>darrīdan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e474" xml:id="mentioned_d277e222" xml:lang="fa"><w>darīdan</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d277e477" xml:id="mentioned_d277e225" xml:lang="pal"><lang/>
<w>darītan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e482" xml:id="mentioned_d277e230" xml:lang="ku"><lang/>
<w>dariyān</w></mentioned>,<note type="footnote" n="1"> PUT NOTE HERE </note>
<mentioned corresp="#mentioned_d277e490" xml:id="mentioned_d277e238" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>dirag</w>
<gloss><q>рвать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e499" xml:id="mentioned_d277e247" xml:lang="x-balochi"><w/>
<gloss><q>раздирать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e505" xml:id="mentioned_d277e253" xml:lang="kho"><lang/>
<w>darra</w>
<gloss><q>отломанный кусок</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e513" xml:id="mentioned_d277e261" xml:lang="kho"><w/>
<gloss><q>щепка</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e519" xml:id="mentioned_d277e267" xml:lang="kho"><lang/>
<w>darānā</w>
<gloss><q>быть соскобленным</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e527" xml:id="mentioned_d277e275" xml:lang="ae"><lang/>
<w>dar-</w>
<gloss><q>отдирать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e535" xml:id="mentioned_d277e283" xml:lang="ae"><w/>
<gloss><q>разрывать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e542" xml:id="mentioned_d277e290" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>dar- (dṛṇāti)</w>
<gloss><q>разрываться</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e550" xml:id="mentioned_d277e298" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>рассеиваться</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e556" xml:id="mentioned_d277e304" xml:lang="inc-x-old"><w>dārayati</w><note type="comment" xml:lang="ru">каузативно</note>
<gloss><q>разбивать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e564" xml:id="mentioned_d277e312" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>рассеивать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e570" xml:id="mentioned_d277e318" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>разгромить (врага)</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e576" xml:id="mentioned_d277e324" xml:lang="xcl"><lang/>
<w>tʼerem</w>
<gloss><q>я сдираю</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e585" xml:id="mentioned_d277e333" xml:lang="cu"><lang/>
<w n="0">дьрати</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e590" xml:id="mentioned_d277e339" xml:lang="ru"><lang/>
<w>драть</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e595" xml:id="mentioned_d277e344" xml:lang="ru"><w>деру</w></mentioned>, а также
<mentioned corresp="#mentioned_d277e598" xml:id="mentioned_d277e347" xml:lang="ru"><lang/>
<w>у-дар-ять</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e603" xml:id="mentioned_d277e352" xml:lang="ru"><w>дрань</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d277e606" xml:id="mentioned_d277e355" xml:lang="ru"><w>драка</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e610" xml:id="mentioned_d277e359" xml:lang="lt"><lang/>
<w>derù</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e615" xml:id="mentioned_d277e364" xml:lang="lt"><w>dirti</w>
<gloss><q>сдирать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e621" xml:id="mentioned_d277e370" xml:lang="ang"><lang/>
<w>teran</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e626" xml:id="mentioned_d277e375" xml:lang="got"><lang/>
<w>ga-taíran</w>
<gloss><q>разрывать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e634" xml:id="mentioned_d277e383" xml:lang="got"><w/>
<gloss><q>разрушать</q></gloss><note type="comment" xml:lang="ru">
(<mentioned corresp="#mentioned_d277e641" xml:id="mentioned_d277e390" xml:lang="de"><lang/>
<w>zehren</w></mentioned>)</note></mentioned>,<mentioned corresp="#mentioned_d277e647" xml:id="mentioned_d277e396" xml:lang="ang"><lang/>
<w>torn</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e653" xml:id="mentioned_d277e402" xml:lang="de"><lang/>
<w>zorn</w>
<gloss><q>гнев</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e661" xml:id="mentioned_d277e410" xml:lang="grc"><lang/>
<w>δέρω</w>
<gloss><q>сдираю (шкуру, кору и т. п.)</q></gloss></mentioned>. Из
осетинского идет <mentioned corresp="#mentioned_d277e675" xml:id="mentioned_d277e418" xml:lang="krc-x-balkar"><lang/>
<w>dərən</w>
<gloss><q>разбросанное сено</q></gloss></mentioned>. С удлинением <hi rendition="#rend_italic">z</hi> основа <hi rendition="#rend_italic">dar</hi>- налична в ос. <ref type="xr" target="#entry_dærzæg"/> ‘шершавый’ и
<ref type="xr" target="#entry_ævdærzyn"/> ‘натирать кожу’; см. эти
слова.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>163</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">This words exactly corresponds to <mentioned corresp="#mentioned_d277e185" xml:id="mentioned_d277e437" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>daraṇa-</w>
<gloss><q>explosing</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e193" xml:id="mentioned_d277e445" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>bursting</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e199" xml:id="mentioned_d277e451" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>breaking</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e205" xml:id="mentioned_d277e457" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>crushing</q></gloss></mentioned>. There is a verbal stem <hi rendition="#rend_italic">dar</hi>- (<mentioned corresp="#mentioned_d277e211" xml:id="mentioned_d277e463" xml:lang="ine"><lang/>
<w>*der-</w></mentioned>) tear, scatter, disperse etc. Cf. <mentioned corresp="#mentioned_d277e217" xml:id="mentioned_d277e469" xml:lang="fa"><lang/>
<w>darrīdan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e222" xml:id="mentioned_d277e474" xml:lang="fa"><w>darīdan</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d277e225" xml:id="mentioned_d277e477" xml:lang="pal"><lang/>
<w>darītan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e230" xml:id="mentioned_d277e482" xml:lang="ku"><lang/>
<w>dariyān</w></mentioned>,%l1%l<note type="footnote" n="1"> PUT NOTE HERE </note>
<mentioned corresp="#mentioned_d277e238" xml:id="mentioned_d277e490" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>dirag</w>
<gloss><q>rip</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e247" xml:id="mentioned_d277e499" xml:lang="x-balochi"><w/>
<gloss><q>tear to pieces</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e253" xml:id="mentioned_d277e505" xml:lang="kho"><lang/>
<w>darra</w>
<gloss><q>broken piece</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e261" xml:id="mentioned_d277e513" xml:lang="kho"><w/>
<gloss><q>chip</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e267" xml:id="mentioned_d277e519" xml:lang="kho"><lang/>
<w>darānā</w>
<gloss><q>be erased</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e275" xml:id="mentioned_d277e527" xml:lang="ae"><lang/>
<w>dar-</w>
<gloss><q>tear off</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e283" xml:id="mentioned_d277e535" xml:lang="ae"><w/>
<gloss><q>tear to pieces</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e290" xml:id="mentioned_d277e542" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>dar- (dṛṇāti)</w>
<gloss><q>be torn</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e298" xml:id="mentioned_d277e550" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>scatter</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e304" xml:id="mentioned_d277e556" xml:lang="inc-x-old"><w>dārayati</w><note type="comment" xml:lang="en">causative</note>
<gloss><q>break</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e312" xml:id="mentioned_d277e564" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>scatter</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e318" xml:id="mentioned_d277e570" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>defeat (enemy)</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e324" xml:id="mentioned_d277e576" xml:lang="xcl"><lang/>
<w>tʼerem</w>
<gloss><q>I tear off</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e333" xml:id="mentioned_d277e585" xml:lang="cu"><lang/>
<w>dьrati</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e339" xml:id="mentioned_d277e590" xml:lang="ru"><lang/>
<w>dratʼ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e344" xml:id="mentioned_d277e595" xml:lang="ru"><w>deru</w></mentioned>, and also
<mentioned corresp="#mentioned_d277e347" xml:id="mentioned_d277e598" xml:lang="ru"><lang/>
<w>u-dar-jatʼ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e352" xml:id="mentioned_d277e603" xml:lang="ru"><w>dranʼ</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d277e355" xml:id="mentioned_d277e606" xml:lang="ru"><w>draka</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e359" xml:id="mentioned_d277e610" xml:lang="lt"><lang/>
<w>derù</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e364" xml:id="mentioned_d277e615" xml:lang="lt"><w>dirti</w>
<gloss><q>tear off</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e370" xml:id="mentioned_d277e621" xml:lang="ang"><lang/>
<w>teran</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e375" xml:id="mentioned_d277e626" xml:lang="got"><lang/>
<w>ga-taíran</w>
<gloss><q>tear to pieces</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e383" xml:id="mentioned_d277e634" xml:lang="got"><w/>
<gloss><q>break</q></gloss><note type="comment" xml:lang="en"> (<mentioned corresp="#mentioned_d277e390" xml:id="mentioned_d277e641" xml:lang="de"><lang/>
<w>zehren</w></mentioned>)</note></mentioned>,<mentioned corresp="#mentioned_d277e396" xml:id="mentioned_d277e647" xml:lang="ang"><lang/>
<w>torn</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e402" xml:id="mentioned_d277e653" xml:lang="de"><lang/>
<w>zorn</w>
<gloss><q>anger</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e410" xml:id="mentioned_d277e661" xml:lang="grc"><lang/>
<w>δέρω</w>
<gloss><q>I skin (an animal)</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:id="mentioned_d277e669" xml:lang="grc"><w/>
<gloss><q>I bark (a tree)</q></gloss></mentioned>. <mentioned corresp="#mentioned_d277e418" xml:id="mentioned_d277e675" xml:lang="krc-x-balkar"><lang/>
<w>dərən</w>
<gloss><q>scattered hay</q></gloss></mentioned> comes from Ossetic. The stem
<hi rendition="#rend_italic">dar</hi>- with a lengthened <hi rendition="#rend_italic">z</hi>
<ref type="xr" target="#entry_dærzæg"/> rough and <ref type="xr" target="#entry_ævdærzyn"/> rub skin; see this words.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>163</biblScope></bibl>.</etym>
<note type="footnote" xml:lang="ru" n="1">Существует и <mentioned xml:id="mentioned_d277e695" xml:lang="ku"><w>dirandin</w>
<gloss><q>déchirer</q></gloss></mentioned>?</note>
<note type="footnote" xml:lang="en" n="1">Does <mentioned xml:id="mentioned_d277e704" xml:lang="ku"><w>dirandin</w>
<gloss><q>déchirer</q></gloss></mentioned> exist too?</note>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>