229 lines
No EOL
21 KiB
XML
229 lines
No EOL
21 KiB
XML
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
|
||
<teiHeader>
|
||
<fileDesc>
|
||
<titleStmt>
|
||
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">kard</hi></title>
|
||
</titleStmt>
|
||
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
|
||
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
|
||
<sourceDesc>
|
||
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
|
||
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
|
||
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. A–Kʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
|
||
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">??–??</biblScope>.</bibl>
|
||
</sourceDesc>
|
||
</fileDesc>
|
||
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
|
||
<tagsDecl>
|
||
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
|
||
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
|
||
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "‘" "’";</rendition>
|
||
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
|
||
</tagsDecl>
|
||
</encodingDesc>
|
||
</teiHeader>
|
||
<text>
|
||
<body>
|
||
<entry xml:id="entry_kard" xml:lang="os">
|
||
<form xml:id="form_d436e66" type="lemma"><orth>kard</orth></form>
|
||
<sense xml:id="sense_d436e69"><sense xml:id="sense_d436e70"><abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>нож</q>
|
||
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>knife</q>
|
||
</abv:tr></sense><sense xml:id="sense_d436e79"><abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>сабля</q>
|
||
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>sabre</q>
|
||
</abv:tr></sense><sense xml:id="sense_d436e88"><note type="comment" xml:lang="ru">(в
|
||
эпосе)</note><note type="comment" xml:lang="en">(in the
|
||
epics)</note><abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>меч</q>
|
||
</abv:tr><note type="comment" xml:lang="ru">(в эпосе)</note><note type="comment" xml:lang="en">(in the epics)</note><abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>sword</q>
|
||
</abv:tr></sense></sense>
|
||
<re xml:id="re_d436e106">
|
||
<re xml:id="re_d436e108">
|
||
<form xml:id="form_d436e110" type="lemma"><orth>xsargard</orth></form>
|
||
<sense xml:id="sense_d436e113"><abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>шашка</q>
|
||
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>cavalry sword</q>
|
||
</abv:tr></sense>
|
||
</re>
|
||
<re xml:id="re_d436e124">
|
||
<form xml:id="form_d436e126" type="lemma"><orth>kærdʒæm</orth></form>
|
||
<sense xml:id="sense_d436e129"><abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>ножны</q>
|
||
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>sheath</q>
|
||
</abv:tr></sense>
|
||
</re>
|
||
<re xml:id="re_d436e140">
|
||
<form xml:id="form_d436e142" type="lemma"><orth>xæskard</orth></form>
|
||
<sense xml:id="sense_d436e145"><abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>ножницы</q>
|
||
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>scissors</q>
|
||
</abv:tr></sense>
|
||
</re>
|
||
</re>
|
||
<abv:exampleGrp xml:id="exampleGrp_d436e157">
|
||
<abv:example xml:id="example_d436e159">
|
||
<quote>jæ kard æm radta G˳ymag læg Sozyryqomæ</quote>
|
||
<abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>Гумский человек дал свой нож Созруко</q>
|
||
</abv:tr>
|
||
<abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>The man of Gum gave his knife to Sozruko</q>
|
||
</abv:tr>
|
||
<bibl><ref type="bibl" target="#src_ОЭп."/><biblScope>37</biblScope></bibl>
|
||
</abv:example>
|
||
<abv:example xml:id="example_d436e178">
|
||
<quote>sæ kard ū syǧdæg saw qanʒal</quote>
|
||
<abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>сабля у них — настоящий черный <hi rendition="#rend_smallcaps">кандзал</hi> (из высокосортной
|
||
стали)</q>
|
||
</abv:tr>
|
||
<abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>their sabre is a real black <hi rendition="#rend_smallcaps">kandzal</hi> (made of high-quality
|
||
steel)</q>
|
||
</abv:tr>
|
||
<bibl><ref type="bibl" target="#src_ОЯФ_I"/><biblScope>500</biblScope></bibl>
|
||
</abv:example>
|
||
<abv:example xml:id="example_d436e197" xml:lang="os-x-digor">
|
||
<usg><lang/></usg>
|
||
<quote>Batraz kard islasta ma wæjugæn æ sær rakʼwærdta</quote>
|
||
<abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>Батраз извлек меч и снес у великана голову</q>
|
||
</abv:tr>
|
||
<abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>Batraz drew his sword out and cut the giant's head off</q>
|
||
</abv:tr>
|
||
<bibl><ref type="bibl" target="#src_ОЯФ_I"/><biblScope>437</biblScope></bibl>
|
||
</abv:example>
|
||
<abv:example xml:id="example_d436e219">
|
||
<quote>xastoj bazarmæ wæjmæ alyǧ˳yzon kærdtæ, qamatæ, toppytæ,
|
||
dambacatæ</quote>
|
||
<abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>несли на базар для продажи всевозможные сабли, кинжалы, ружья,
|
||
пистолеты</q>
|
||
</abv:tr>
|
||
<abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>(some people) carried to the bazaar for sale all sorts of sabers,
|
||
daggers, guns, pistols</q>
|
||
</abv:tr>
|
||
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Čerm."/><biblScope>72</biblScope></bibl>
|
||
</abv:example>
|
||
</abv:exampleGrp>
|
||
<etym xml:lang="ru">Иранское слово, усвоенное во многие другие языки: <mentioned corresp="#mentioned_d436e488" xml:id="mentioned_d436e241" xml:lang="fa"><lang/>
|
||
<w>kārd</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e493" xml:id="mentioned_d436e246" xml:lang="pal"><lang/>
|
||
<w>kārt</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e498" xml:id="mentioned_d436e251" xml:lang="ku"><lang/>
|
||
<w>kērd, kēr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e503" xml:id="mentioned_d436e256" xml:lang="x-balochi"><lang/>
|
||
<w>kārč</w></mentioned>,<mentioned corresp="#mentioned_d436e508" xml:id="mentioned_d436e261" xml:lang="ps"><lang/>
|
||
<w>čāra</w></mentioned> (← <hi rendition="#rend_italic">*kartyā</hi>: <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Morgenstierne._EVP"/><biblScope>19</biblScope></bibl>)
|
||
‘нож’, <mentioned corresp="#mentioned_d436e518" xml:id="mentioned_d436e271" xml:lang="sgh"><lang/>
|
||
<w>čēd</w>
|
||
<gloss><q>нож</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e526" xml:id="mentioned_d436e279" xml:lang="sgy"><lang/>
|
||
<w>kir</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e531" xml:id="mentioned_d436e284" xml:lang="isk"><lang/>
|
||
<w>kēl</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e536" xml:id="mentioned_d436e289" xml:lang="mnj"><lang/>
|
||
<w>kēra</w></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Зарубин._Мундж."/><biblScope>149</biblScope></bibl>),
|
||
<mentioned corresp="#mentioned_d436e546" xml:id="mentioned_d436e299" xml:lang="ydg"><lang/>
|
||
<w>kero</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e551" xml:id="mentioned_d436e304" xml:lang="wbl"><lang/>
|
||
<w>köz</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e556" xml:id="mentioned_d436e309" xml:lang="yai"><lang/>
|
||
<w>kart</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e561" xml:id="mentioned_d436e314" xml:lang="sog"><lang/>
|
||
<w>*kart(krt-)</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e566" xml:id="mentioned_d436e319" xml:lang="ae"><lang/>
|
||
<w>kar-əta-</w>
|
||
<gloss><q>нож</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e574" xml:id="mentioned_d436e327" xml:lang="inc-x-old" dialect="inc-x-old-vaidika"><lang/>
|
||
<w>krti-</w>
|
||
<gloss><q>нож</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e585" xml:id="mentioned_d436e336" xml:lang="inc-x-old" dialect="inc-x-old-vaidika"><w/>
|
||
<gloss><q>кинжал</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e591" xml:id="mentioned_d436e342" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
|
||
<w>kartari-</w>
|
||
<gloss><q>охотничий нож</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e599" xml:id="mentioned_d436e350" xml:lang="x-tchr"><lang/>
|
||
<w>kerte</w>
|
||
<gloss><q>меч</q></gloss></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Arch._Or."/><biblScope>XVIII 129</biblScope></bibl>). С
|
||
давних пор свидетельствуется на славянской и угро-финской почве, куда оно вошло
|
||
из иранского: <mentioned corresp="#mentioned_d436e611" xml:id="mentioned_d436e362" xml:lang="cu"><lang/>
|
||
<w n="0">коръда</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e616" xml:id="mentioned_d436e368" xml:lang="orv"><lang/>
|
||
<w>кордъ</w>
|
||
<gloss><q>род меча</q></gloss></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Срезневский"/><biblScope>I 1285</biblScope></bibl>),
|
||
<mentioned corresp="#mentioned_d436e629" xml:id="mentioned_d436e381" xml:lang="cs"><lang/>
|
||
<w>kord</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e634" xml:id="mentioned_d436e386" xml:lang="pl"><lang/>
|
||
<w>kord</w>
|
||
<gloss><q>шпага</q></gloss></mentioned> и пр. (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Berneker"/><biblScope>569</biblScope></bibl>), <mentioned corresp="#mentioned_d436e646" xml:id="mentioned_d436e398" xml:lang="hu"><lang/>
|
||
<w>kard</w>
|
||
<gloss><q>меч</q></gloss></mentioned> (вероятно, из аланского), <mentioned corresp="#mentioned_d436e654" xml:id="mentioned_d436e406" xml:lang="kca" dialect="kca"><lang/>
|
||
<w>karta</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e660" xml:id="mentioned_d436e412" xml:lang="mns" dialect="mns"><lang/>
|
||
<w>kort</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e665" xml:id="mentioned_d436e417" xml:lang="kv"><lang/>
|
||
<w>kört</w>
|
||
<gloss><q>железо</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e673" xml:id="mentioned_d436e425" xml:lang="chm"><lang/>
|
||
<w>kerdo</w>
|
||
<gloss><q>сабля</q></gloss></mentioned>. Ср. также <mentioned corresp="#mentioned_d436e681" xml:id="mentioned_d436e433" xml:lang="ka"><lang/>
|
||
<w>dukardi</w>
|
||
<gloss><q>ножницы для стрижки овец</q></gloss></mentioned> (← <mentioned corresp="#mentioned_d436e689" xml:id="mentioned_d436e441" xml:lang="fa"><lang/>
|
||
<w>dō-kārd</w></mentioned>). — Иранское слово заключает общеиндоевропейскую
|
||
глагольную основу <hi rendition="#rend_italic">*k˳ert-</hi> ‘резать’, иран. <hi rendition="#rend_italic">kart-</hi>, которая наличествует в
|
||
ос. <ref type="xr" target="#entry_kærdyn"/> | <hi rendition="#rend_italic">kærdum</hi>. Ср. также <ref type="xr" target="#entry_kærdæn"/>, <ref type="xr" target="#entry_gærdyn"/>,
|
||
<ref type="xr" target="#entry_ærgævdyn"/> | <hi rendition="#rend_italic">ævgærdun</hi>, <ref type="xr" target="#entry_ævgærdæn"/>, <ref type="xr" target="#entry_xsargard"/>, <ref type="xr" target="#entry_kærdʒæm"/>, <ref type="xr" target="#entry_xæskard"/>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ"/><biblScope>II
|
||
50, 78</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/><biblScope>43</biblScope></bibl>. —
|
||
<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Munkácsi._Alan."/><biblScope>IV
|
||
380</biblScope></bibl><hi rendition="#rend_bold">!!Munkácsi. KSz. IV 380!!</hi>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Sköld._Oss."/><biblScope>25</biblScope></bibl>.
|
||
— <bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>53, 171,
|
||
251</biblScope></bibl>.</etym>
|
||
<etym xml:lang="en">An Iranian word, which entered many other languages: <mentioned corresp="#mentioned_d436e241" xml:id="mentioned_d436e488" xml:lang="fa"><lang/>
|
||
<w>kārd</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e246" xml:id="mentioned_d436e493" xml:lang="pal"><lang/>
|
||
<w>kārt</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e251" xml:id="mentioned_d436e498" xml:lang="ku"><lang/>
|
||
<w>kērd, kēr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e256" xml:id="mentioned_d436e503" xml:lang="x-balochi"><lang/>
|
||
<w>kārč</w></mentioned>,<mentioned corresp="#mentioned_d436e261" xml:id="mentioned_d436e508" xml:lang="ps"><lang/>
|
||
<w>čāra</w></mentioned> (← <hi rendition="#rend_italic">*kartyā</hi>: <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Morgenstierne._EVP"/><biblScope>19</biblScope></bibl>)
|
||
‘knife’, <mentioned corresp="#mentioned_d436e271" xml:id="mentioned_d436e518" xml:lang="sgh"><lang/>
|
||
<w>čēd</w>
|
||
<gloss><q>khife</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e279" xml:id="mentioned_d436e526" xml:lang="sgy"><lang/>
|
||
<w>kir</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e284" xml:id="mentioned_d436e531" xml:lang="isk"><lang/>
|
||
<w>kēl</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e289" xml:id="mentioned_d436e536" xml:lang="mnj"><lang/>
|
||
<w>kēra</w></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Зарубин._Мундж."/><biblScope>149</biblScope></bibl>),
|
||
<mentioned corresp="#mentioned_d436e299" xml:id="mentioned_d436e546" xml:lang="ydg"><lang/>
|
||
<w>kero</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e304" xml:id="mentioned_d436e551" xml:lang="wbl"><lang/>
|
||
<w>köz</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e309" xml:id="mentioned_d436e556" xml:lang="yai"><lang/>
|
||
<w>kart</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e314" xml:id="mentioned_d436e561" xml:lang="sog"><lang/>
|
||
<w>*kart(krt-)</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e319" xml:id="mentioned_d436e566" xml:lang="ae"><lang/>
|
||
<w>kar-əta-</w>
|
||
<gloss><q>нож</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e327" xml:id="mentioned_d436e574" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
|
||
<note type="comment" xml:lang="en">(Vedic) </note><w>krti-</w>
|
||
<gloss><q>knife</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e336" xml:id="mentioned_d436e585" xml:lang="inc-x-old"><w/>
|
||
<gloss><q>dagger</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e342" xml:id="mentioned_d436e591" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
|
||
<w>kartari-</w>
|
||
<gloss><q>hunting knife</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e350" xml:id="mentioned_d436e599" xml:lang="x-tchr"><lang/>
|
||
<w>kerte</w>
|
||
<gloss><q>sword</q></gloss></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Arch._Or."/><biblScope>XVIII 129</biblScope></bibl>). It
|
||
has long been attested in the Slavic and Ugro-Finnic context, where it was
|
||
acquired from Iranian: <mentioned corresp="#mentioned_d436e362" xml:id="mentioned_d436e611" xml:lang="cu"><lang/>
|
||
<w>korъda</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e368" xml:id="mentioned_d436e616" xml:lang="orv"><lang/>
|
||
<w>кордъ</w>
|
||
<gloss><q>the type of sword</q></gloss></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Срезневский"/><biblScope>I 1285</biblScope></bibl>),
|
||
<mentioned corresp="#mentioned_d436e381" xml:id="mentioned_d436e629" xml:lang="cs"><lang/>
|
||
<w>kord</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e386" xml:id="mentioned_d436e634" xml:lang="pl"><lang/>
|
||
<w>kord</w>
|
||
<gloss><q>rapier</q></gloss></mentioned> etc. (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Berneker"/><biblScope>569</biblScope></bibl>), <mentioned corresp="#mentioned_d436e398" xml:id="mentioned_d436e646" xml:lang="hu"><lang/>
|
||
<w>kard</w>
|
||
<gloss><q>sword</q></gloss></mentioned> (probably, from Alanian), <mentioned corresp="#mentioned_d436e406" xml:id="mentioned_d436e654" xml:lang="kca" dialect="kca"><lang/>
|
||
<w>karta</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e412" xml:id="mentioned_d436e660" xml:lang="mns" dialect="mns"><lang/>
|
||
<w>kort</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e417" xml:id="mentioned_d436e665" xml:lang="kv"><lang/>
|
||
<w>kört</w>
|
||
<gloss><q>iron</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d436e425" xml:id="mentioned_d436e673" xml:lang="chm"><lang/>
|
||
<w>kerdo</w>
|
||
<gloss><q>sabre</q></gloss></mentioned>. See also <mentioned corresp="#mentioned_d436e433" xml:id="mentioned_d436e681" xml:lang="ka"><lang/>
|
||
<w>dukardi</w>
|
||
<gloss><q>sheep shears</q></gloss></mentioned> (← <mentioned corresp="#mentioned_d436e441" xml:id="mentioned_d436e689" xml:lang="fa"><lang/>
|
||
<w>dō-kārd</w></mentioned>). — The Iranian word contains a common
|
||
Indo-European verb stem <hi rendition="#rend_italic">*k˳ert-</hi> ‘to cut’, Iranian <hi rendition="#rend_italic">kart-</hi>, which is
|
||
present in Ossetic <ref type="xr" target="#entry_kærdyn"/> | <hi rendition="#rend_italic">kærdum</hi>. See
|
||
also <ref type="xr" target="#entry_kærdæn"/>, <ref type="xr" target="#entry_gærdyn"/>, <ref type="xr" target="#entry_ærgævdyn"/> |
|
||
<hi rendition="#rend_italic">ævgærdun</hi>, <ref type="xr" target="#entry_ævgærdæn"/>, <ref type="xr" target="#entry_xsargard"/>, <ref type="xr" target="#entry_kærdʒæm"/>, <ref type="xr" target="#entry_xæskard"/>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ"/><biblScope>II 50, 78</biblScope></bibl>. —
|
||
<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/><biblScope>43</biblScope></bibl>. — <bibl><author>Munkácsi.
|
||
</author><biblScope>KSz. IV 380</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Sköld._Oss."/><biblScope>25</biblScope></bibl>.
|
||
— <bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>53, 171,
|
||
251</biblScope></bibl>.</etym>
|
||
</entry>
|
||
</body>
|
||
</text>
|
||
</TEI> |