abaev-xml/entries/abaev_ʒækʼæn.xml

84 lines
8.3 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">ʒækʼæn</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_ʒækʼæn" xml:lang="os">
<form xml:id="form_d2827e66" xml:lang="os-x-iron" type="lemma"><orth>ʒækʼæn</orth><form xml:id="form_d2827e68" type="variant"><orth>zækʼæn</orth></form></form>
<form xml:id="form_d2827e71" xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>ʒækʼænæ</orth></form>
<sense xml:id="sense_d2827e74"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>кизяк</q>
</abv:tr><note type="comment" xml:lang="ru"> (высушенный навоз, употребляемый
как топливо)</note><note type="comment" xml:lang="en"> (pressed dung used as
fuel)</note><abv:tr xml:lang="en">
<q>kizyak</q>
</abv:tr><note type="comment" xml:lang="ru"> (высушенный навоз, употребляемый
как топливо)</note><note type="comment" xml:lang="en"> (pressed dung used as
fuel)</note></sense>
<etym xml:lang="ru">Восходит к <mentioned corresp="#mentioned_d2827e176" xml:id="mentioned_d2827e94" xml:lang="ira"><lang/>
<w>*sakan-</w></mentioned> и сближается с рядом индоиранских слов:
<mentioned corresp="#mentioned_d2827e181" xml:id="mentioned_d2827e99" xml:lang="sa"><lang/>
<w>śaknás</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e186" xml:id="mentioned_d2827e104" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>saɣan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e191" xml:id="mentioned_d2827e109" xml:lang="prc"><lang/>
<w>saɣön</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e196" xml:id="mentioned_d2827e114" xml:lang="oru"><lang/>
<w>skan</w>
<gloss><q>помет крупного рогатого скота</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e205" xml:id="mentioned_d2827e123" xml:lang="wbl"><lang/>
<w>sigin</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e210" xml:id="mentioned_d2827e128" xml:lang="yai"><lang/>
<w>sakin</w></mentioned> и др. (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Morgenstierne._EVP"/><biblScope>28</biblScope></bibl>).
Несмотря на некоторые фонетические „странности“ (начальный <hi rendition="#rend_italic">ʒ</hi> из <hi rendition="#rend_italic">s</hi>,
появление смычно-гортанного <hi rendition="#rend_italic">kʼ</hi>), этимология вряд ли может быть оспариваема.
Что начальный <hi rendition="#rend_italic">s</hi> существовал в прошлом в осетинском, подтверждается косвенно
<mentioned corresp="#mentioned_d2827e219" xml:id="mentioned_d2827e137" xml:lang="krc-x-balkar"><lang/>
<w>səgən</w>
<gloss><q>кизяк</q></gloss></mentioned>. Ср. также <mentioned corresp="#mentioned_d2827e227" xml:id="mentioned_d2827e145" xml:lang="inc-x-mid"><lang/>
<w>čhagana-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e232" xml:id="mentioned_d2827e150" xml:lang="inc-x-mid"><w>čhakana</w>
<gloss><q>кизяк</q></gloss><note type="comment" xml:lang="ru"> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Mayrhofer"/></bibl>)</note></mentioned>, а за
пределами арийского — <mentioned corresp="#mentioned_d2827e244" xml:id="mentioned_d2827e162" xml:lang="hit"><lang/>
<w>šakkan-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e249" xml:id="mentioned_d2827e167" xml:lang="hit"><w>šakkar-</w>
<gloss><q>экскременты</q></gloss></mentioned>.</etym>
<etym xml:lang="en">It traces back to <mentioned corresp="#mentioned_d2827e94" xml:id="mentioned_d2827e176" xml:lang="ira"><lang/>
<w>*sakan-</w></mentioned> and relates to a number of Indo-European words:
<mentioned corresp="#mentioned_d2827e99" xml:id="mentioned_d2827e181" xml:lang="sa"><lang/>
<w>śaknás</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e104" xml:id="mentioned_d2827e186" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>saɣan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e109" xml:id="mentioned_d2827e191" xml:lang="prc"><lang/>
<w>saɣön</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e114" xml:id="mentioned_d2827e196" xml:lang="oru"><lang/>
<w>skan</w>
<gloss><q>cattle excrements</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e123" xml:id="mentioned_d2827e205" xml:lang="wbl"><lang/>
<w>sigin</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e128" xml:id="mentioned_d2827e210" xml:lang="yai"><lang/>
<w>sakin</w></mentioned> etc. (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Morgenstierne._EVP"/><biblScope>28</biblScope></bibl>).
Despite some phonect “oddities” (initial <hi rendition="#rend_italic">ʒ</hi> from <hi rendition="#rend_italic">s</hi>, appearance of an
ejective <hi rendition="#rend_italic">kʼ</hi>), the etymology can hardly be disputed. The fact that the
initial <hi rendition="#rend_italic">s</hi> existed in the past in Ossetic is confirmed indirectle by
<mentioned corresp="#mentioned_d2827e137" xml:id="mentioned_d2827e219" xml:lang="krc-x-balkar"><lang/>
<w>səgən</w>
<gloss><q>kizyak</q></gloss></mentioned>. Cf. also <mentioned corresp="#mentioned_d2827e145" xml:id="mentioned_d2827e227" xml:lang="inc-x-mid"><lang/>
<w>čhagana-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e150" xml:id="mentioned_d2827e232" xml:lang="inc-x-mid"><w>čhakana</w>
<gloss><q>kizyak</q></gloss><note type="comment" xml:lang="en"> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Mayrhofer"/></bibl>)</note></mentioned>, and paprt
from Aryan — <mentioned corresp="#mentioned_d2827e162" xml:id="mentioned_d2827e244" xml:lang="hit"><lang/>
<w>šakkan-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2827e167" xml:id="mentioned_d2827e249" xml:lang="hit"><w>šakkar-</w>
<gloss><q>excrements</q></gloss></mentioned>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>