abaev-xml/entries/abaev_kælmærzæn.xml

106 lines
9.4 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">kælmærzæn</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_kælmærzæn" xml:lang="os-x-iron">
<form xml:id="form_d2990e66" type="lemma"><orth>kælmærzæn</orth></form>
<usg><lang/></usg>
<sense xml:id="sense_d2990e72"><sense xml:id="sense_d2990e73"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>платок</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>kerchief</q>
</abv:tr></sense><sense xml:id="sense_d2990e82"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>шаль</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>shawl</q>
</abv:tr></sense></sense>
<abv:exampleGrp xml:id="exampleGrp_d2990e92">
<abv:example xml:id="example_d2990e94">
<quote>(Xsærtæg) ærbambyrd kodta tūgy 'rtæxtæ, batyxta sæ zældag
kælmærzæny</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>(Хсартаг) собрал капли крови, завернул их в шелковый платок</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>(Khsartag) collected drops of blood and wrapped them in a silk
scarf</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Нарт._сказ."/><biblScope>6</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d2990e113">
<quote>Tamar jæ kælmærzæny xawtæ asqawdta</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>Тамара теребила бахрому своей шали</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>Tamara was tousling the fringe of her shawl</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Сека"/><biblScope>35</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d2990e132">
<quote>ḱī bazona, ūmæn kuxty kælmærzæn radʒynæn</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>кто угадает, тому я дам ручной платок</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>I will give a handkerchief to the person, who guesses correctly</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Сека"/><biblScope>82</biblScope></bibl>
</abv:example>
</abv:exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">По образованию и значению это сложное слово имеет близкую
параллель в <ref type="xr" target="#entry_kʼūxmærzæn"/> | <hi rendition="#rend_italic">kʼoxmærzæn</hi>
‘платок’, представляющем прозрачное сложение из <ref type="xr" target="#entry_kʼūx"/> | <hi rendition="#rend_italic">kox</hi> ‘рука’ и <ref type="xr" target="#entry_mærzyn"/> ‘вытирать’, буквально „чем вытирают руки“ (перс.
<hi rendition="#rend_italic">dast-māl</hi>). По аналогии думаем, что и в <hi rendition="#rend_italic">kælmærzæn</hi> первая часть <hi rendition="#rend_italic">kæl</hi>
означала ‘рука’, хотя в современном языке такого слова нет. Данные индоиранского
языкознания позволяют восстановить <hi rendition="#rend_italic">kælmærzæn</hi> в <hi rendition="#rend_italic">*kær-mærzæn</hi> (с
закономерной диссимиляцией плавных, ср. <ref type="xr" target="#entry_būlæmærǧ"/> из <hi rendition="#rend_italic">*būræmærǧ</hi> и др.). Ср. для <hi rendition="#rend_italic">*kær-</hi> <mentioned corresp="#mentioned_d2990e205" xml:id="mentioned_d2990e162" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>kara-</w>
<gloss><q>рука</q></gloss></mentioned>, от <hi rendition="#rend_italic">kar-</hi> ‘делать’, буквально
„действующая“. Следы этого же слова можно видеть в <mentioned corresp="#mentioned_d2990e214" xml:id="mentioned_d2990e171" xml:lang="wbl"><lang/>
<w>kal-bun</w>
<gloss><q>под мышкой</q></gloss></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Morgenstierne._IIFL"/><biblScope>II
525</biblScope></bibl>), буквально „под (<hi rendition="#rend_italic">bun</hi>) рукой (<hi rendition="#rend_italic">kal</hi>)“; ср. ос.
<hi rendition="#rend_italic">dæl-arm</hi> (<ref type="xr" target="#entry_dælarm"/>) ‘под мышкой’ ← „под
рукой“.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ"/><biblScope>III 145</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/><biblScope>48</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">This compound word has a close parallel in <ref type="xr" target="#entry_kʼūxmærzæn"/> | <hi rendition="#rend_italic">kʼoxmærzæn</hi> kerchief by derivation
pattern and by value, which is a clear compound of<ref type="xr" target="#entry_kʼūx"/> | <hi rendition="#rend_italic">kox</hi> arm and <ref type="xr" target="#entry_mærzyn"/> to wipe, literally „the thing that hands are
wiped with“ (Persian <hi rendition="#rend_italic">dast-māl</hi>). By analogy the first part <hi rendition="#rend_italic">kæl</hi>in
<hi rendition="#rend_italic">kælmærzæn</hi> meant arm, although in contemporary language there is no such
word. The data of Indo-Iranian linguistics let trace <hi rendition="#rend_italic">kælmærzæn</hi> to
<hi rendition="#rend_italic">*kær-mærzæn</hi> (with a regular dissimilation of liquids, cf. <ref type="xr" target="#entry_būlæmærǧ"/> from <hi rendition="#rend_italic">*būræmærǧ</hi> etc.). Cf. for <hi rendition="#rend_italic">*kær-</hi>
<mentioned corresp="#mentioned_d2990e162" xml:id="mentioned_d2990e205" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>kara-</w>
<gloss><q>arm</q></gloss></mentioned>, from <hi rendition="#rend_italic">kar-</hi> to do, literally
“acting”. The traces of this word can also be seen in <mentioned corresp="#mentioned_d2990e171" xml:id="mentioned_d2990e214" xml:lang="wbl"><lang/>
<w>kal-bun</w>
<gloss><q>under one's arm</q></gloss></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Morgenstierne._IIFL"/><biblScope>II
525</biblScope></bibl>), literally “under (<hi rendition="#rend_italic">bun</hi>) arm (<hi rendition="#rend_italic">kal</hi>)”; cf. Ossetic
<hi rendition="#rend_italic">dæl-arm</hi> (<ref type="xr" target="#entry_dælarm"/>) under one's arm ← “under
arm”.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ"/><biblScope>III 145</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/><biblScope>48</biblScope></bibl>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>