283 lines
16 KiB
XML
283 lines
16 KiB
XML
|
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
|
|||
|
<teiHeader>
|
|||
|
<fileDesc>
|
|||
|
<titleStmt>
|
|||
|
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">syd_1</hi></title>
|
|||
|
</titleStmt>
|
|||
|
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
|
|||
|
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
|
|||
|
<sourceDesc>
|
|||
|
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
|
|||
|
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т. <biblScope unit="volume">I</biblScope>. A–Kʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
|
|||
|
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">??–??</biblScope>.</bibl>
|
|||
|
</sourceDesc>
|
|||
|
</fileDesc>
|
|||
|
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
|
|||
|
<tagsDecl>
|
|||
|
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
|
|||
|
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
|
|||
|
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "‘" "’";</rendition>
|
|||
|
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
|
|||
|
</tagsDecl>
|
|||
|
</encodingDesc>
|
|||
|
</teiHeader>
|
|||
|
<text>
|
|||
|
<body>
|
|||
|
<entry xml:id="entry_syd_1" n="1" xml:lang="os" abv:completeness="incomplete">
|
|||
|
<form xml:id="form_d4133e66" type="lemma" xml:lang="os-x-iron"><orth>syd</orth></form>
|
|||
|
<form xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>sudæ</orth></form>
|
|||
|
<sense xml:id="sense_d4133e69">
|
|||
|
<abv:tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q>голод</q>
|
|||
|
</abv:tr>
|
|||
|
<abv:tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q>hunger</q>
|
|||
|
</abv:tr>
|
|||
|
</sense>
|
|||
|
<re>
|
|||
|
<note xml:lang="ru" type="comment">употребительно в отлож. падеже: </note>
|
|||
|
<note xml:lang="en" type="comment">is used in ablative case: </note>
|
|||
|
<form type="lemma"><orth>sydæj</orth></form>
|
|||
|
<sense>
|
|||
|
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">с голоду</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">from hunger</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
</sense>
|
|||
|
</re>
|
|||
|
<re>
|
|||
|
<form type="lemma"><orth>sydæj mælyn</orth></form>
|
|||
|
<sense>
|
|||
|
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">умирать с голоду</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">die of starvation</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
</sense>
|
|||
|
</re>
|
|||
|
<note xml:lang="ru" type="comment">; ср. <ref type="xr" target="#entry_stong"/>, <ref type="xr" target="#entry_æxxormag"/></note>
|
|||
|
<note xml:lang="en" type="comment">; cf. <ref type="xr" target="#entry_stong"/>, <ref type="xr" target="#entry_æxxormag"/></note>
|
|||
|
<exampleGrp xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict">
|
|||
|
<example>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">kʼaxis mītbynæj mæqītæ stong æmæ
|
|||
|
<oRef>sydæj</oRef></quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">ты выкапывал бы из-под снега <ref type="xr" target="#entry_mæq6q9ī">mæqī</ref>, не евший и голодный</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">you would dig out <ref type="xr" target="#entry_mæq6q9ī">mæqī</ref> from under the snow, not having eaten and
|
|||
|
hungry</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Коста"/>
|
|||
|
<biblScope>27</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">īwtæ... adæmy fællojæ mīnas kodtoj, īnnætæ
|
|||
|
ta... <oRef>sydæj</oRef> mardysty</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">одни пировали народным добром, другие умирали с
|
|||
|
голоду</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">some were feasting on folk goods, others were
|
|||
|
dying of hunger</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Сека"/>
|
|||
|
<biblScope>10</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">stong az yskodta; xor nal ærzad; adæm
|
|||
|
<oRef>sydæj</oRef> mardysty</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">настал голодный год; хлеб не уродился; люди
|
|||
|
умирали с голоду</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">the year of famine came; bread was not born;
|
|||
|
people were dying of hunger</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Сека"/>
|
|||
|
<biblScope>21</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><oRef>sydæj</oRef> mælæm</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">мы умираем с голоду</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">we are starving</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Сека"/>
|
|||
|
<biblScope>116</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">fydaz yskodta Nartyl; <oRef>sydæj</oRef>
|
|||
|
mælynmæ ærcydysty</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">плохой год настал для Нартов; они дошли до
|
|||
|
того, что умирали с голоду</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">a bad year had come for the Narts; they had
|
|||
|
reached the point where they were starving</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Нарт._сказ."/>
|
|||
|
<biblScope>34</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">ærbacydysty avd bīræǧy æmæ myn zaǧtoj: bawaʒ
|
|||
|
næ, Wyryzmæg, <oRef>sydæj</oRef> k˳y mælys; maxæn dær wyʒæn, æmæ dæwæn dær</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">пришли семь волков и сказали мне: впусти нас (к
|
|||
|
овцам), Урузмаг, ведь ты умираешь с голоду; будет (угощенье) и для нас, и для
|
|||
|
тебя</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">seven wolves came and said to me: let us in (to
|
|||
|
the sheep), Uruzmæg, because you are dying of hunger; there will be (a treat) for us
|
|||
|
and for you</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_ОЭ"/>
|
|||
|
<biblScope>I 56</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">īw sydæj mard, īnnæ ta jyn jæ rony kærʒyn
|
|||
|
ag˳yrdta</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">один умирал с голоду, а другой искал у него за
|
|||
|
пазухой хлеба</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">one was starving, and the other was looking for
|
|||
|
bread in his bosom</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><biblScope>proverb</biblScope></bibl>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_ЮОПам."/><biblScope>III 207</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:lang="os-x-digor">
|
|||
|
<usg xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><lang/></usg>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">æ sudæ<note xml:lang="ru" type="footnote">В
|
|||
|
тексте ошибочно <w>zudæ</w>.</note><note xml:lang="en" type="footnote">There is
|
|||
|
<w>zudæ</w> in the text by mistake.</note> mard, æ ‘donug sast</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">(да будет) его голод убит, его жажда
|
|||
|
утолена</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">(may) his hunger be killed, his thirst be
|
|||
|
quenched</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_СОПам."/>
|
|||
|
<biblScope>II 169</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:lang="os-x-digor">
|
|||
|
<usg xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><lang/></usg>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">Nartæ... <oRef>sudæj</oRef> mælætmæ
|
|||
|
æriftudæncæ</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">Нарты от голода дошли до гибели</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">The Narts came to death because of
|
|||
|
starvation</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_СОПам."/>
|
|||
|
<biblScope>II 35</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:lang="os-x-digor">
|
|||
|
<usg xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><lang/></usg>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">sudæj næbal færazæn</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">от голода у нас уже нет мочи</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">we have no energy because of starvation</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Диг._сказ."/>
|
|||
|
<biblScope>7</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
<example xml:lang="os-x-digor">
|
|||
|
<usg xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><lang/></usg>
|
|||
|
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">dæwæn ba æfcægi kʼæxlibæl kawdwar ku
|
|||
|
nivværon, wæddær dæ adæm <oRef>sudæj</oRef> fæmmælʒænæncæ</quote>
|
|||
|
<tr xml:lang="ru">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">если я тебе в расщелине перевала поставлю
|
|||
|
плетневые ворота, то твой народ перемрет с голоду</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<tr xml:lang="en">
|
|||
|
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">if I put a wattle gate in the crevice of the
|
|||
|
pass for you, then your people will die of hunger</q>
|
|||
|
</tr>
|
|||
|
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Диг._сказ."/>
|
|||
|
<biblScope>2</biblScope></bibl>
|
|||
|
</example>
|
|||
|
</exampleGrp>
|
|||
|
<etym xml:lang="ru">Восходит к <mentioned xml:lang="ira"><lang/>
|
|||
|
<w type="rec">šuda-</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="iir"><lang>ар.</lang>
|
|||
|
<w type="rec">kšudha-</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="iir"><lang>ар.</lang>
|
|||
|
<c>kš</c></mentioned> → <mentioned xml:lang="os"><lang/>
|
|||
|
<c>s</c></mentioned>, ср. <mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
|
|||
|
<w>ṛkṣa-</w></mentioned> → <lang>ос.</lang>
|
|||
|
<ref type="xr" target="#entry_ars"/>, <mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
|
|||
|
<w>dakṣiṇa-</w></mentioned> → <lang>ос.</lang>
|
|||
|
<ref type="xr" target="#entry_dæsny"/> и др.; ср. <mentioned xml:lang="pal"><lang/>
|
|||
|
<w>sud</w>, <w>suy</w>, <w>šuy</w>
|
|||
|
<gloss><q>голод</q></gloss>, <phr><w>sud</w>
|
|||
|
<w>u</w>
|
|||
|
<w>tišn</w></phr>
|
|||
|
<gloss><q>голод и жажда</q></gloss>
|
|||
|
<note type="bibl">(<bibl><name>Dēnkart</name>
|
|||
|
<biblScope><hi rendition="#rend_italic">9</hi>
|
|||
|
21</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned xml:lang="x-balochi"><lang/>
|
|||
|
<w>šuδ</w>, <w>šud</w>
|
|||
|
<gloss><q>голод</q></gloss>, <w>šudig</w>
|
|||
|
<gloss><q>голодный</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:lang="kho"><lang/>
|
|||
|
<w>kṣu-</w>, <w>kṣua-</w>
|
|||
|
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Emmerick"/>
|
|||
|
<biblScope>345</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned xml:lang="ae"><lang/>
|
|||
|
<w>šuδa-</w>,</mentioned>
|
|||
|
<mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
|
|||
|
<w>kṣudhā-</w>
|
|||
|
<gloss><q>голод</q></gloss>, <w>kṣudhāmāra-</w>
|
|||
|
<gloss><q>смерть от голода</q></gloss></mentioned> (= <mentioned xml:lang="os-x-digor"><lang/>
|
|||
|
<w>sudæjmaræ</w></mentioned>).<lb/><bibl>Вс. <author>Миллер</author>. <ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ">ОЭ</ref>
|
|||
|
<biblScope>II 57, 82, III 153</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/>
|
|||
|
<biblScope>57</biblScope></bibl>.</etym>
|
|||
|
<etym xml:lang="en">Goes back to <mentioned xml:lang="ira"><lang/>
|
|||
|
<w type="rec">šuda-</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="iir"><lang/>
|
|||
|
<w type="rec">kšudha-</w></mentioned>, <mentioned xml:lang="iir"><lang/>
|
|||
|
<c>kš</c></mentioned> → <mentioned xml:lang="os"><lang/>
|
|||
|
<c>s</c></mentioned>, cf. <mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
|
|||
|
<w>ṛkṣa-</w></mentioned> → <lang>Ossetic</lang>
|
|||
|
<ref type="xr" target="#entry_ars"/>, <mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
|
|||
|
<w>dakṣiṇa-</w></mentioned> → <lang>Ossetic</lang>
|
|||
|
<ref type="xr" target="#entry_dæsny"/> etc.; cf. <mentioned xml:lang="pal"><lang/>
|
|||
|
<w>sud</w>, <w>suy</w>, <w>šuy</w>
|
|||
|
<gloss><q>hunger</q></gloss>, <phr><w>sud</w>
|
|||
|
<w>u</w>
|
|||
|
<w>tišn</w></phr>
|
|||
|
<gloss><q>hunger and thirst</q></gloss>
|
|||
|
<note type="bibl">(<bibl><name>Dēnkart</name>
|
|||
|
<biblScope><hi rendition="#rend_italic">9</hi>
|
|||
|
21</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned xml:lang="x-balochi"><lang/>
|
|||
|
<w>šuδ</w>, <w>šud</w>
|
|||
|
<gloss><q>hunger</q></gloss>, <w>šudig</w>
|
|||
|
<gloss><q>hungry</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:lang="kho"><lang/>
|
|||
|
<w>kṣu-</w>, <w>kṣua-</w>
|
|||
|
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Emmerick"/>
|
|||
|
<biblScope>345</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned xml:lang="ae"><lang/>
|
|||
|
<w>šuδa-</w>,</mentioned>
|
|||
|
<mentioned xml:lang="inc-x-old"><lang/>
|
|||
|
<w>kṣudhā-</w>
|
|||
|
<gloss><q>hunger</q></gloss>, <w>kṣudhāmāra-</w>
|
|||
|
<gloss><q>death by starvation</q></gloss></mentioned> (= <mentioned xml:lang="os-x-digor"><lang/>
|
|||
|
<w>sudæjmaræ</w></mentioned>).<lb/><bibl xml:lang="en">Ws. <author>Miller</author>. <ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ">OE</ref>
|
|||
|
<biblScope>II 57, 82, III 153</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Hübschmann._Oss."/>
|
|||
|
<biblScope>57</biblScope></bibl>.</etym>
|
|||
|
</entry>
|
|||
|
</body>
|
|||
|
</text>
|
|||
|
</TEI>
|