abaev-xml/entries/abaev_ærzæt.xml

97 lines
9.5 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">ærzæt</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_ærzæt" xml:lang="os">
<form xml:id="form_d415e66" type="lemma"><orth>ærzæt</orth></form>
<sense xml:id="sense_d415e69"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>руда</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>ore</q>
</abv:tr></sense>
<abv:exampleGrp xml:id="exampleGrp_d415e79">
<abv:example xml:id="example_d415e81">
<quote>eci nædtæbæl lasuncæ ærzæt æma ævzalu</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>по этим дорогам везут руду и уголь</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>ore and cole are transported via this road</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_FS"/><biblScope>V 87</biblScope></bibl>
</abv:example>
</abv:exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">В других индоевропейских языках это слово значит серебро и,
возможно, на осетинской почве оно применялось первоначально именно к серебряной
руде, а потом к руде вообще. Слово восходит к <mentioned corresp="#mentioned_d415e190" xml:id="mentioned_d415e103" xml:lang="ira"><lang/>
<w>*arzata</w></mentioned> и имеет многочисленные соответствия: <mentioned corresp="#mentioned_d415e195" xml:id="mentioned_d415e108" xml:lang="kho"><lang/>
<w>āljsata-(=alʒata-)</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e200" xml:id="mentioned_d415e113" xml:lang="ae"><lang/>
<w>ərəzata-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e205" xml:id="mentioned_d415e118" xml:lang="peo"><lang/>
<w>ardata-</w></mentioned> , <mentioned corresp="#mentioned_d415e210" xml:id="mentioned_d415e123" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>rajata-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e216" xml:id="mentioned_d415e129" xml:lang="xcl"><lang/>
<w>arcat</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e221" xml:id="mentioned_d415e134" xml:lang="la"><lang/>
<w>argentum</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e226" xml:id="mentioned_d415e139" xml:lang="ga"><lang/>
<w>argat</w></mentioned> , <mentioned corresp="#mentioned_d415e231" xml:id="mentioned_d415e144" xml:lang="br"><lang/>
<w>arcʼhant</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e236" xml:id="mentioned_d415e149" xml:lang="grc"><lang/>
<w>άργυρος</w></mentioned> . Созвучны и некоторые кавказские названия
серебра: <mentioned corresp="#mentioned_d415e241" xml:id="mentioned_d415e154" xml:lang="lbe"><lang/>
<w>arcu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e247" xml:id="mentioned_d415e160" xml:lang="inh"><lang/>
<w>arsi</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e252" xml:id="mentioned_d415e165" xml:lang="inh"><w>orsi</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d415e255" xml:id="mentioned_d415e168" xml:lang="agx"><lang/>
<w>ars</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e260" xml:id="mentioned_d415e173" xml:lang="aqc"><lang/>
<w>arsi</w></mentioned> и др. Возможно, что здесь речь идет не о
заимствовании, а о связях глубокой древности. В осетинском поствокальный <hi rendition="#rend_italic">t</hi>
обычно озвончается, и мы ожидали бы *<hi rendition="#rend_italic">ærzæd</hi>; однако есть и случаи сохранения
глухого в этом положении, см. <ref type="xr" target="#entry_7lǧītyn"/> и др.
Возможно, был вариант *arzaθa-. Для серебра в осетинском другое слово <ref type="xr" target="#entry_ævzīst"/> | <hi rendition="#rend_italic">ævzestæ</hi>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>I 52</biblScope></bibl>.%n</etym>
<etym xml:lang="en">This word means 'silver' in other Indo-European languages and,
probably, in Ossetic it was used originally as a word for silver ore and then
for ore in general. The word traces back to <mentioned corresp="#mentioned_d415e103" xml:id="mentioned_d415e190" xml:lang="ira"><lang/>
<w>*arzata</w></mentioned> and has many correspondences: <mentioned corresp="#mentioned_d415e108" xml:id="mentioned_d415e195" xml:lang="kho"><lang/>
<w>āljsata-(=alʒata-)</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e113" xml:id="mentioned_d415e200" xml:lang="ae"><lang/>
<w>ərəzata-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e118" xml:id="mentioned_d415e205" xml:lang="peo"><lang/>
<w>ardata-</w></mentioned> , <mentioned corresp="#mentioned_d415e123" xml:id="mentioned_d415e210" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>rajata-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e129" xml:id="mentioned_d415e216" xml:lang="xcl"><lang/>
<w>arcat</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e134" xml:id="mentioned_d415e221" xml:lang="la"><lang/>
<w>argentum</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e139" xml:id="mentioned_d415e226" xml:lang="ga"><lang/>
<w>argat</w></mentioned> , <mentioned corresp="#mentioned_d415e144" xml:id="mentioned_d415e231" xml:lang="br"><lang/>
<w>arcʼhant</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e149" xml:id="mentioned_d415e236" xml:lang="grc"><lang/>
<w>άργυρος</w></mentioned>. Caucasian names for silver are also similar to
this word: <mentioned corresp="#mentioned_d415e154" xml:id="mentioned_d415e241" xml:lang="lbe"><lang/>
<w>arcu</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e160" xml:id="mentioned_d415e247" xml:lang="inh"><lang/>
<w>arsi</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e165" xml:id="mentioned_d415e252" xml:lang="inh"><w>orsi</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d415e168" xml:id="mentioned_d415e255" xml:lang="agx"><lang/>
<w>ars</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d415e173" xml:id="mentioned_d415e260" xml:lang="aqc"><lang/>
<w>arsi</w></mentioned> etc. It is possible that it is not a question of
borrowing but of ancient language contacts. In Ossetic postvocal <hi rendition="#rend_italic">t</hi> usually
voices and we would expect *<hi rendition="#rend_italic">ærzæd</hi> but there are cases of an unvoiced <hi rendition="#rend_italic">t</hi>
in the same position, see <ref type="xr" target="#entry_7lǧītyn"/> etc.
Probably, there was a variant *<hi rendition="#rend_italic">arzaθa</hi>-. For 'silver' there is another word
in Ossetic: <ref type="xr" target="#entry_ævzīst"/> | <hi rendition="#rend_italic">ævzestæ</hi>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>I
52</biblScope></bibl>.%n</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>