abaev-xml/entries/abaev_7lvynyn.xml

201 lines
18 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">ᵆlvynyn</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т. <biblScope unit="volume">II</biblScope>. LR. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1973</date>. С. <biblScope unit="page">48</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_7lvynyn" xml:lang="os" abv:completeness="english-questions">
<form xml:id="form_d845e66" type="lemma" xml:lang="os-x-iron"><orth>ᵆlvynyn</orth><form xml:id="form_d845e68" type="participle"><orth>ᵆlvyd</orth></form></form>
<form xml:id="form_d845e71" xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>ælvinun</orth><form xml:id="form_d845e73" type="participle"><orth>ælvid</orth></form></form>
<sense xml:id="sense_d845e76"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>стричь</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>shear</q>
</abv:tr></sense>
<exampleGrp xmlns="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xml:id="exampleGrp_d845e86">
<example xml:id="example_d845e88">
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">ḱī kūsy jæ mūsy, ḱī <oRef>lvyny</oRef>
fos</quote>
<tr xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">кто работает на своем гумне, кто стрижет своих
овец</q>
</tr>
<tr xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">some work at their threshing-floor, some shear
their sheep</q>
</tr>
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Коста"/>
<biblScope>125</biblScope></bibl>
</example>
<example xml:id="example_d845e113">
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">Sose xorz zydta, Sadullæmæ bīræ q˳yn
<oRef>ælvyninag</oRef> kæj næ wyd,
<?oxy_comment_start author="oleg" timestamp="20220512T170438+0300" comment="check length"?>u<?oxy_comment_end ?>j</quote>
<tr xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">Сосе хорошо знал, что с Садулла не настричь
много шерсти</q>
</tr>
<tr xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">Sose knew well that with Sadulla they will not
shear a lot of wool</q>
</tr>
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_Сека"/>
<biblScope>83</biblScope></bibl>
</example>
<example xml:id="example_d845e142">
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">sæǧ <oRef>ælvydæj</oRef> fīdawy</quote>
<tr xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">козе идет стрижка</q>
</tr>
<tr xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">a shearing suits a sheep</q>
</tr>
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><biblScope xml:lang="ru">поговорка</biblScope><biblScope xml:lang="en">saying</biblScope></bibl>
</example>
<example xml:id="example_d845e168" xml:lang="os-x-digor">
<usg xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><lang/></usg>
<quote xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">læg ǧun <oRef>ælvinun</oRef> æma ælvesun
bazudta</quote>
<tr xml:lang="ru">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">человек научился стричь и прясть шерсть</q>
</tr>
<tr xml:lang="en">
<q xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">man learned to shear and spin wool</q>
</tr>
<bibl xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0"><ref type="bibl" target="#src_FS"/>
<biblScope>II 31</biblScope></bibl>
</example>
</exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">Как и другие термины скотоводческого круга, — иранское наследие.
Восходит к <mentioned corresp="#mentioned_d845e497" xml:id="mentioned_d845e199" xml:lang="ira"><lang/>
<w type="rec">brin-</w>
<note xml:lang="ru" type="comment">(индоевропейская база <mentioned corresp="#mentioned_d845e505" xml:id="mentioned_d845e207" xml:lang="ine"><w type="rec">bhri-</w>, <w type="rec">bhrei-</w></mentioned>)</note>
<gloss><q>отрезать</q></gloss>, <gloss><q>срезать</q></gloss>,
<gloss><q>брить</q></gloss></mentioned>, с закономерным звуковым развитием:
<w>bri-</w><w>lvi-</w> (ср. <ref type="xr" target="#entry_ælvīsyn"/>, <ref type="xr" target="#entry_7lǧīvyn"/>, <ref type="xr" target="#entry_7lǧītyn"/> и др., где имеем
аналогичную метатезу и <c>r</c><c>l</c> перед <c>i</c>). Ср. <mentioned corresp="#mentioned_d845e536" xml:id="mentioned_d845e241" xml:lang="yai"><lang/>
<w>vĭrin</w> : <w>vĭrita</w>
<gloss><q>стричь шерсть животных</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e546" xml:id="mentioned_d845e251" xml:lang="isk"><lang/>
<w>vərn-</w> : <w>vred</w>
<gloss><q>стричь (овец, коз)</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:id="mentioned_d845e262"><mentioned corresp="#mentioned_d845e558" xml:id="mentioned_d845e263" xml:lang="isk"><lang/>
<w>varīn</w> : <w>varitt-</w></mentioned> (<mentioned corresp="#mentioned_d845e565" xml:id="mentioned_d845e270" xml:lang="isk"><w>vərīn-</w> :
<w>vərit</w></mentioned>) <gloss><q>стричь</q></gloss></mentioned>,
<mentioned xml:id="mentioned_d845e278"><mentioned corresp="#mentioned_d845e574" xml:id="mentioned_d845e279" xml:lang="ku"><lang/>
<w>birin</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e579" xml:id="mentioned_d845e284" xml:lang="zza"><lang/>
<w>birn-</w>
<note xml:lang="ru" type="comment">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_KPF"/>
<biblScope>Abt. III, Bd. IV, стр. 250</biblScope></bibl>)</note></mentioned>
<gloss><q>резать</q></gloss>, <gloss><q>отрезать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e599" xml:id="mentioned_d845e303" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>burag</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e604" xml:id="mentioned_d845e308" xml:lang="fa-x-dial"><lang/>
<w>brin-</w>, <w>rbin-</w>, <w>rvin-</w>, <w>bürn-</w>, <w>bürin-</w>
<gloss><q>резать</q></gloss>, <gloss><q>кроить</q></gloss>
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Жуковский"/>
<biblScope>II 129, 130; I 74</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e632" xml:id="mentioned_d845e336" xml:lang="fa"><lang/>
<w>burīdan</w>
<gloss>id.</gloss></mentioned>, <mentioned xml:id="mentioned_d845e343"><mentioned corresp="#mentioned_d845e640" xml:id="mentioned_d845e344" xml:lang="pal"><lang/>
<w>bᵘrītan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e645" xml:id="mentioned_d845e349" xml:lang="ae"><lang/>
<w>brī-</w>, <w>brīn-</w></mentioned>
<gloss><q>резать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e656" xml:id="mentioned_d845e360" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>bhrī-</w>, <w>bhrīṇati</w>
<gloss><q>повреждать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e667" xml:id="mentioned_d845e370" xml:lang="cu"><lang/>
<w>briti</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e672" xml:id="mentioned_d845e375" xml:lang="ru"><lang/>
<w>брить</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e680" xml:id="mentioned_d845e380" xml:lang="la"><lang/>
<w>frio</w>
<gloss><q>растираю</q></gloss>, <gloss><q>дроблю</q></gloss></mentioned> и пр.
(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Pokorny"/>
<biblScope>106</biblScope></bibl>). Прош. причастие <oRef>lvyd</oRef> |
<oRef>ælvid</oRef> = <mentioned corresp="#mentioned_d845e701" xml:id="mentioned_d845e401" xml:lang="fa-x-dial"><lang/>
<w>brida</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e706" xml:id="mentioned_d845e406" xml:lang="pal"><lang/>
<w>brīt</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e711" xml:id="mentioned_d845e411" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>bhrīta-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e716" xml:id="mentioned_d845e416" xml:lang="cu"><lang/>
<w>britъ</w></mentioned>. Возможно, сюда же <hi rendition="#rend_bold">скифское</hi>
собств. имя <w>Ιρβιδ-</w>
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/>
<biblScope>161</biblScope></bibl>)</note>. База <mentioned corresp="#mentioned_d845e735" xml:id="mentioned_d845e435" xml:lang="ine"><w type="rec">bhrī-</w></mentioned> представляет удлинение простого корня <mentioned corresp="#mentioned_d845e739" xml:id="mentioned_d845e439" xml:lang="ine"><w type="rec">bher-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e743" xml:id="mentioned_d845e443" xml:lang="ira"><lang/>
<w>bar-</w></mentioned> [<mentioned corresp="#mentioned_d845e748" xml:id="mentioned_d845e448" xml:lang="ine"><w type="rec">bh(e)r-ei-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e752" xml:id="mentioned_d845e453" xml:lang="ira"><w type="rec">b(a)r-ai-</w></mentioned>], ср. <mentioned corresp="#mentioned_d845e757" xml:id="mentioned_d845e457" xml:lang="ae"><lang/>
<w>tiži-bara-</w>
<gloss><q>остро режущий</q></gloss>
<note type="bibl">(<bibl><author>Bailey</author>, <ref type="bibl" target="#ref_TPhS"/>
<biblScope>1956, стр. 59 сл.</biblScope></bibl>)</note></mentioned>.<lb/><bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ">Вс. Миллер. ОЭ</ref>
<biblScope>III 158</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr.">Gr.</ref>
<biblScope>62</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/>
<biblScope>I 54, 161</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">Like other stockbreeding terms, an inherited Iranian word. It goes back
to <mentioned corresp="#mentioned_d845e199" xml:id="mentioned_d845e497" xml:lang="ira"><lang/>
<w type="rec">brin-</w>
<note xml:lang="en" type="comment">(Indo-European stem <mentioned corresp="#mentioned_d845e207" xml:id="mentioned_d845e505" xml:lang="ine"><w type="rec">bhri-</w>, <w type="rec">bhrei-</w></mentioned>)</note>
<gloss><q>cut off</q></gloss>, <gloss><q>shave</q></gloss></mentioned> with regular
sound change: <w>bri-</w><w>lvi-</w> (cf. <ref type="xr" target="#entry_ælvīsyn"/>,
<ref type="xr" target="#entry_7lǧīvyn"/>, <ref type="xr" target="#entry_7lǧītyn"/> etc.,
where we find a similar metathesis and <c>r</c><c>l</c> before <c>i</c>). Cf.
<mentioned corresp="#mentioned_d845e241" xml:id="mentioned_d845e536" xml:lang="yai"><lang/>
<w>vĭrin</w> : <w>vĭrita</w>
<gloss><q>shear animal wool</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e251" xml:id="mentioned_d845e546" xml:lang="isk"><lang/>
<w>vərn-</w> : <w>vred</w>
<gloss><q>shear (sheep, goats)</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:id="mentioned_d845e557"><mentioned corresp="#mentioned_d845e263" xml:id="mentioned_d845e558" xml:lang="isk"><lang/>
<w>varīn</w> : <w>varitt-</w></mentioned> (<mentioned corresp="#mentioned_d845e270" xml:id="mentioned_d845e565" xml:lang="isk"><w>vərīn-</w> :
<w>vərit</w></mentioned>) <gloss><q>shear</q></gloss></mentioned>,
<mentioned xml:id="mentioned_d845e573"><mentioned corresp="#mentioned_d845e279" xml:id="mentioned_d845e574" xml:lang="ku"><lang/>
<w>birin</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e284" xml:id="mentioned_d845e579" xml:lang="zza"><lang/>
<w>birn-</w>
<note xml:lang="en" type="comment">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_KPF"/>
<biblScope xml:lang="en">Abt. III, Bd. IV, p.
250</biblScope></bibl>)</note></mentioned>
<gloss><q>cut</q></gloss>, <gloss><q>cut off</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e303" xml:id="mentioned_d845e599" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>burag</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e308" xml:id="mentioned_d845e604" xml:lang="fa-x-dial"><lang/>
<w>brin-</w>, <w>rbin-</w>, <w>rvin-</w>, <w>bürn-</w>, <w>bürin-</w>
<gloss><q>cut</q></gloss>, <gloss><q>cut out (fabric)</q></gloss>
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Жуковский"/>
<biblScope>II 129, 130; I 74</biblScope></bibl>)</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e336" xml:id="mentioned_d845e632" xml:lang="fa"><lang/>
<w>burīdan</w>
<gloss>id.</gloss></mentioned>, <mentioned xml:id="mentioned_d845e639"><mentioned corresp="#mentioned_d845e344" xml:id="mentioned_d845e640" xml:lang="pal"><lang/>
<w>bᵘrītan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e349" xml:id="mentioned_d845e645" xml:lang="ae"><lang/>
<w>brī-</w>, <w>brīn-</w></mentioned>
<gloss><q>cut</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e360" xml:id="mentioned_d845e656" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>bhrī-</w>, <w>bhrīṇati</w>
<gloss><q>damage</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:id="mentioned_d845e666"><mentioned corresp="#mentioned_d845e370" xml:id="mentioned_d845e667" xml:lang="cu"><lang/>
<w>briti</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e375" xml:id="mentioned_d845e672" xml:lang="ru"><lang/>
<w>britʼ</w></mentioned>
<gloss><q>shave</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e380" xml:id="mentioned_d845e680" xml:lang="la"><lang/>
<w>frio</w>
<gloss><q>I rub</q></gloss>, <gloss><q>I crumble</q></gloss></mentioned> etc.
(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Pokorny"/>
<biblScope>106</biblScope></bibl>). The past participle <oRef>lvyd</oRef> |
<oRef>ælvid</oRef> = <mentioned corresp="#mentioned_d845e401" xml:id="mentioned_d845e701" xml:lang="fa-x-dial"><lang/>
<w>brida</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e406" xml:id="mentioned_d845e706" xml:lang="pal"><lang/>
<w>brīt</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e411" xml:id="mentioned_d845e711" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>bhrīta-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e416" xml:id="mentioned_d845e716" xml:lang="cu"><lang/>
<w>britъ</w></mentioned>. Possibly related is the <hi rendition="#rend_bold">Scythian</hi> proper name <w>Ιρβιδ-</w>
<note type="bibl">(<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/>
<biblScope>161</biblScope></bibl>)</note>. The stem <mentioned corresp="#mentioned_d845e435" xml:id="mentioned_d845e735" xml:lang="ine"><w type="rec">bhrī-</w></mentioned> is a lengthening of the simple root <mentioned corresp="#mentioned_d845e439" xml:id="mentioned_d845e739" xml:lang="ine"><w type="rec">bher-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e443" xml:id="mentioned_d845e743" xml:lang="ira"><lang/>
<w>bar-</w></mentioned> [<mentioned corresp="#mentioned_d845e448" xml:id="mentioned_d845e748" xml:lang="ine"><w type="rec">bh(e)r-ei-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d845e453" xml:id="mentioned_d845e752" xml:lang="ira"><w type="rec">b(a)r-ai-</w></mentioned>], cf. <mentioned corresp="#mentioned_d845e457" xml:id="mentioned_d845e757" xml:lang="ae"><lang/>
<w>tiži-bara-</w>
<gloss><q>sharply cutting</q></gloss>
<note type="bibl">(<bibl><author>Bailey</author>, <ref type="bibl" target="#ref_TPhS"/>
<biblScope>1956, pp. 59 ff.</biblScope></bibl>)</note></mentioned>.<lb/><bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ">Ws. Miller. OÈ</ref>
<biblScope>III 158</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr.">Gr.</ref>
<biblScope>62</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/>
<biblScope>I 54, 161</biblScope></bibl>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>