abaev-xml/entries/abaev_Būræfærnyg.xml

118 lines
11 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">Būræfærnyg</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_Būræfærnyg" xml:lang="os">
<form xml:id="form_d4125e66" xml:lang="os-x-iron" type="lemma"><orth>Būræfærnyg</orth></form>
<form xml:id="form_d4125e69" xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>Boræfærnug</orth></form>
<sense xml:id="sense_d4125e72"><def xml:lang="ru">собственное имя одного из видных героев нартовского эпоса,
родоначальника фамилии <hi rendition="#rend_italic">Borætæ</hi></def><def xml:lang="en">the proper name of
one of the eminent heroes of the Nart epos, the ancestor of the family name
<hi rendition="#rend_italic">Borætæ</hi></def></sense>
<abv:exampleGrp xml:id="exampleGrp_d4125e78">
<abv:example xml:id="example_d4125e80">
<quote>dællag Narty cardī Būræfærnyg; wydis yn avd fyrty</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>в нижних Нартах жил Бурафарныг; у него было семь сыновей</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>Būræfærnyg lived in the lower Narts; he had seven sons</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Нарт._сказ."/><biblScope>193</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d4125e99">
<quote>Boraty Būræ-Færnyg kodta mardy kænd jæ læppūjæn</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>Бораев Бура-Фарныг справлял поминки по своем сыне</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>Boraev Bura-Farnyg celebrated a wake for his son</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_СОПам."/><biblScope>III
23</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d4125e118">
<quote>Būræfærnyǵy dūǧtæ</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>(погребальные) скачки, (устроенные) Бурафарныгом</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>(funeral) horse race (arranged) by Būræfærnyǵy</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_ЮОПам."/><biblScope>I
115</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d4125e137" xml:lang="os-x-digor">
<usg><lang/></usg>
<quote>Boræati Boræfærnugæn adtæj avd ǧæwi</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>у Бораева Борафарнуга было семь селений</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>Boraev Būræfærnyg had seven hamels</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Диг._сказ."/><biblScope>7</biblScope></bibl>
</abv:example>
</abv:exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">Из <hi rendition="#rend_italic">Būræ</hi>-<hi rendition="#rend_italic">færn</hi>-<hi rendition="#rend_italic">yg</hi> | <hi rendition="#rend_italic">Boræ</hi>-<hi rendition="#rend_italic">færn</hi>-<hi rendition="#rend_italic">ug</hi>,
буквально „<hi rendition="#rend_italic">Būræ</hi> | <hi rendition="#rend_italic">Boræ</hi>, наделенный <hi rendition="#rend_smallcaps">фарном</hi>“. <hi rendition="#rend_italic">Būr</hi> | <hi rendition="#rend_italic">Boræ</hi>
сближается с именем родоначальника богов в скандинавской мифологии: <mentioned corresp="#mentioned_d4125e209" xml:id="mentioned_d4125e162" xml:lang="non"><lang/>
<w>Bora</w></mentioned>. Весьма возможно, что это имя тождественно с <ref type="xr" target="#entry_būr"/> | <hi rendition="#rend_italic">bor</hi> ‘желтый’ (основа эта широко
распространена и в германских языках) и означает „светловолосый“. До сих пор
прозвище <hi rendition="#rend_italic">Būri</hi> охотно дается у осетин блондинам. Ср. также <ref type="xr" target="#entry_būrxīl"/> ‘блондин’, <hi rendition="#rend_italic">Būrḱyzg</hi> „златокудрая девушка“,
героиня многих сказок, <ref type="xr" target="#entry_Būrxoraly"/> ‘божество
(„золотых“) хлебных злаков’. Украшающий эпитет <ref type="xr" target="#entry_færnyg"/> | <hi rendition="#rend_italic">færnug</hi> ‘наделенный <hi rendition="#rend_smallcaps">фарном</hi> образован от
<ref type="xr" target="#entry_farn"/> (<mentioned corresp="#mentioned_d4125e225" xml:id="mentioned_d4125e178" xml:lang="x-oldirn"><lang/>
<w>*hvarnah-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d4125e230" xml:id="mentioned_d4125e183" xml:lang="peo"><lang/>
<w>farnah-</w></mentioned>) ‘небесная благодать’. Это полукультовое слово
обильно представлено в скифских и вообще иранских собственных именах. С чисто
осетинским (аланским) оформлением на -<hi rendition="#rend_italic">ug</hi> (<hi rendition="#rend_italic">farnug</hi>) мы находим его еще в
имени иверийского царя II в/н. э.: <mentioned corresp="#mentioned_d4125e235" xml:id="mentioned_d4125e188" xml:lang="oge"><lang>ивер.</lang>
<w>Kse-Farnug</w></mentioned> (<bibl><author>Г.
Церетели.</author><biblScope xml:lang="ru">Армазская билингва. Тбилиси,
1941, стр. 23 сл.</biblScope></bibl>). See <ref type="xr" target="#entry_būr"/>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>161, 200</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">From <hi rendition="#rend_italic">Būræ</hi>-<hi rendition="#rend_italic">færn</hi>-<hi rendition="#rend_italic">yg</hi> | <hi rendition="#rend_italic">Boræ</hi>-<hi rendition="#rend_italic">færn</hi>-<hi rendition="#rend_italic">ug</hi>,
literally „<hi rendition="#rend_italic">Būræ</hi> | <hi rendition="#rend_italic">Boræ</hi> provided with <hi rendition="#rend_smallcaps">farn</hi>“. <hi rendition="#rend_italic">Būr</hi> | <hi rendition="#rend_italic">Boræ</hi> is
close to the name of the ancestor of gods in Scandinavian mythology: <mentioned corresp="#mentioned_d4125e162" xml:id="mentioned_d4125e209" xml:lang="non"><lang/>
<w>Bora</w></mentioned>. It is quite possible that this name is identical to
<ref type="xr" target="#entry_būr"/> | <hi rendition="#rend_italic">bor</hi> yellow (this stem is
widespread in Germanic languages as well) and means 'fair-haired'. The nickname
<hi rendition="#rend_italic">Būri</hi> is still willingly given to fair haired people by the Ossetic people.
Cf. also <ref type="xr" target="#entry_būrxīl"/> fair-haired, <hi rendition="#rend_italic">Būrḱyzg</hi>
"fair-haired girl", a heroine in many fairy tales, <ref type="xr" target="#entry_Būrxoraly"/> the deity of ("golden") cereals'. An epitet
<ref type="xr" target="#entry_færnyg"/> | <hi rendition="#rend_italic">færnug</hi> provided with
<hi rendition="#rend_smallcaps">farn</hi> is derived from <ref type="xr" target="#entry_farn"/> (<mentioned corresp="#mentioned_d4125e178" xml:id="mentioned_d4125e225" xml:lang="x-oldirn"><lang/>
<w>*hvarnah-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d4125e183" xml:id="mentioned_d4125e230" xml:lang="peo"><lang/>
<w>farnah-</w></mentioned>) celestial delight. This half cultic word is
widespread in Scythian and Iranian proper names in general. This word is found
also in Iberian king's name in II century B.C (with a proper Ossetic (Alan)
affix -<hi rendition="#rend_italic">ug</hi> (<hi rendition="#rend_italic">farnug</hi>)): <mentioned corresp="#mentioned_d4125e188" xml:id="mentioned_d4125e235" xml:lang="oge"><lang/>
<w>Kse-Farnug</w></mentioned> (<bibl><author>G.
Tsereteli.</author><biblScope xml:lang="en">Stele of
Serapeitis. Tbilisi, 1941, p. 23ff.</biblScope></bibl>). See <ref type="xr" target="#entry_būr"/>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>161, 200</biblScope></bibl>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>