abaev-xml/entries/abaev_dæræn.xml

229 lines
21 KiB
XML
Raw Normal View History

2025-03-21 13:42:40 +03:00
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">dæræn</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_dæræn" xml:lang="os">
<form xml:id="form_d277e66" type="lemma"><orth>dæræn</orth></form>
<sense xml:id="sense_d277e69">
<sense xml:id="sense_d277e70">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>разбросанное, неубранное сено</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>scattered, not gathered hay</q>
</abv:tr>
</sense>
<sense xml:id="sense_d277e79">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>раскиданные, несвязанные снопы</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>scattered, unbound sheaves</q>
</abv:tr>
</sense>
</sense>
<sense xml:id="sense_d277e89">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>разгром</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>defeat</q>
</abv:tr>
<note type="comment" xml:lang="ru">новейшем употреблении вообще</note>
<note type="comment" xml:lang="en">in modern language in general</note>
</sense>
<re xml:id="re_d277e103">
<form xml:id="form_d277e105" type="lemma"><orth>dæræn kænyn</orth></form>
<sense xml:id="sense_d277e108">
<sense xml:id="sense_d277e109">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>разбрасывать</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>scatter</q>
</abv:tr>
</sense>
<sense xml:id="sense_d277e118">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>раскидать</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>throw out</q>
</abv:tr>
</sense>
<sense xml:id="sense_d277e127">
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>громить (например, врага)</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>smash (for example, enemy)</q>
</abv:tr>
</sense>
</sense>
</re>
<abv:exampleGrp xml:id="exampleGrp_d277e138">
<abv:example xml:id="example_d277e140" xml:lang="os-x-digor">
<usg><lang/></usg>
<quote>xwasʒaw dæx cid dæræni fælmænæj æxecæn paraxat listæn
ærkænidæ</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>косарь из мягкой кучи травы делал себе пышную постель</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>the mower made himself a puffy bed of a soft pile of grass</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Bes._Ka_ke"/><biblScope>6</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d277e162" xml:lang="os-x-digor">
<usg><lang/></usg>
<quote>Ʒaxxo æma Marta sæ dæræni særǧi ragi ærlæwdtæncæ, sæ kustbæl
oduncæ</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>Дзаххо и Марта давно стали у своей (подлежащей уборке) кучи сена,
ревностно работают</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>Dzakhho and Marta have been at their heaps of hay (to be harvested)
long time ago, they are working zealously</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Bes._Ka_ke"/><biblScope>31</biblScope></bibl>
</abv:example>
</abv:exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">Точно соответствует <mentioned corresp="#mentioned_d277e437" xml:id="mentioned_d277e185" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>daraṇa-</w>
<gloss><q>взрывание</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e445" xml:id="mentioned_d277e193" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>лопание</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e451" xml:id="mentioned_d277e199" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>ломание</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e457" xml:id="mentioned_d277e205" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>разгром</q></gloss></mentioned>. Заключает глагольную основу <hi rendition="#rend_italic">dar</hi>- (<mentioned corresp="#mentioned_d277e463" xml:id="mentioned_d277e211" xml:lang="ine"><lang/>
<w>*der-</w></mentioned>) ‘разрывать’, ‘разбрасывать’, ‘рассеивать’ и т. п.
Ср. <mentioned corresp="#mentioned_d277e469" xml:id="mentioned_d277e217" xml:lang="fa"><lang/>
<w>darrīdan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e474" xml:id="mentioned_d277e222" xml:lang="fa"><w>darīdan</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d277e477" xml:id="mentioned_d277e225" xml:lang="pal"><lang/>
<w>darītan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e482" xml:id="mentioned_d277e230" xml:lang="ku"><lang/>
<w>dariyān</w></mentioned>,<note type="footnote" n="1"> PUT NOTE HERE </note>
<mentioned corresp="#mentioned_d277e490" xml:id="mentioned_d277e238" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>dirag</w>
<gloss><q>рвать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e499" xml:id="mentioned_d277e247" xml:lang="x-balochi"><w/>
<gloss><q>раздирать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e505" xml:id="mentioned_d277e253" xml:lang="kho"><lang/>
<w>darra</w>
<gloss><q>отломанный кусок</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e513" xml:id="mentioned_d277e261" xml:lang="kho"><w/>
<gloss><q>щепка</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e519" xml:id="mentioned_d277e267" xml:lang="kho"><lang/>
<w>darānā</w>
<gloss><q>быть соскобленным</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e527" xml:id="mentioned_d277e275" xml:lang="ae"><lang/>
<w>dar-</w>
<gloss><q>отдирать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e535" xml:id="mentioned_d277e283" xml:lang="ae"><w/>
<gloss><q>разрывать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e542" xml:id="mentioned_d277e290" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>dar- (dṛṇāti)</w>
<gloss><q>разрываться</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e550" xml:id="mentioned_d277e298" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>рассеиваться</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e556" xml:id="mentioned_d277e304" xml:lang="inc-x-old"><w>dārayati</w><note type="comment" xml:lang="ru">каузативно</note>
<gloss><q>разбивать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e564" xml:id="mentioned_d277e312" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>рассеивать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e570" xml:id="mentioned_d277e318" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>разгромить (врага)</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e576" xml:id="mentioned_d277e324" xml:lang="xcl"><lang/>
<w>tʼerem</w>
<gloss><q>я сдираю</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e585" xml:id="mentioned_d277e333" xml:lang="cu"><lang/>
<w n="0">дьрати</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e590" xml:id="mentioned_d277e339" xml:lang="ru"><lang/>
<w>драть</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e595" xml:id="mentioned_d277e344" xml:lang="ru"><w>деру</w></mentioned>, а также
<mentioned corresp="#mentioned_d277e598" xml:id="mentioned_d277e347" xml:lang="ru"><lang/>
<w>у-дар-ять</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e603" xml:id="mentioned_d277e352" xml:lang="ru"><w>дрань</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d277e606" xml:id="mentioned_d277e355" xml:lang="ru"><w>драка</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e610" xml:id="mentioned_d277e359" xml:lang="lt"><lang/>
<w>derù</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e615" xml:id="mentioned_d277e364" xml:lang="lt"><w>dirti</w>
<gloss><q>сдирать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e621" xml:id="mentioned_d277e370" xml:lang="ang"><lang/>
<w>teran</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e626" xml:id="mentioned_d277e375" xml:lang="got"><lang/>
<w>ga-taíran</w>
<gloss><q>разрывать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e634" xml:id="mentioned_d277e383" xml:lang="got"><w/>
<gloss><q>разрушать</q></gloss><note type="comment" xml:lang="ru">
(<mentioned corresp="#mentioned_d277e641" xml:id="mentioned_d277e390" xml:lang="de"><lang/>
<w>zehren</w></mentioned>)</note></mentioned>,<mentioned corresp="#mentioned_d277e647" xml:id="mentioned_d277e396" xml:lang="ang"><lang/>
<w>torn</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e653" xml:id="mentioned_d277e402" xml:lang="de"><lang/>
<w>zorn</w>
<gloss><q>гнев</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e661" xml:id="mentioned_d277e410" xml:lang="grc"><lang/>
<w>δέρω</w>
<gloss><q>сдираю (шкуру, кору и т. п.)</q></gloss></mentioned>. Из
осетинского идет <mentioned corresp="#mentioned_d277e675" xml:id="mentioned_d277e418" xml:lang="krc-x-balkar"><lang/>
<w>dərən</w>
<gloss><q>разбросанное сено</q></gloss></mentioned>. С удлинением <hi rendition="#rend_italic">z</hi> основа <hi rendition="#rend_italic">dar</hi>- налична в ос. <ref type="xr" target="#entry_dærzæg"/> ‘шершавый’ и
<ref type="xr" target="#entry_ævdærzyn"/> ‘натирать кожу’; см. эти
слова.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>163</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">This words exactly corresponds to <mentioned corresp="#mentioned_d277e185" xml:id="mentioned_d277e437" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>daraṇa-</w>
<gloss><q>explosing</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e193" xml:id="mentioned_d277e445" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>bursting</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e199" xml:id="mentioned_d277e451" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>breaking</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e205" xml:id="mentioned_d277e457" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>crushing</q></gloss></mentioned>. There is a verbal stem <hi rendition="#rend_italic">dar</hi>- (<mentioned corresp="#mentioned_d277e211" xml:id="mentioned_d277e463" xml:lang="ine"><lang/>
<w>*der-</w></mentioned>) tear, scatter, disperse etc. Cf. <mentioned corresp="#mentioned_d277e217" xml:id="mentioned_d277e469" xml:lang="fa"><lang/>
<w>darrīdan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e222" xml:id="mentioned_d277e474" xml:lang="fa"><w>darīdan</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d277e225" xml:id="mentioned_d277e477" xml:lang="pal"><lang/>
<w>darītan</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e230" xml:id="mentioned_d277e482" xml:lang="ku"><lang/>
<w>dariyān</w></mentioned>,%l1%l<note type="footnote" n="1"> PUT NOTE HERE </note>
<mentioned corresp="#mentioned_d277e238" xml:id="mentioned_d277e490" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>dirag</w>
<gloss><q>rip</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e247" xml:id="mentioned_d277e499" xml:lang="x-balochi"><w/>
<gloss><q>tear to pieces</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e253" xml:id="mentioned_d277e505" xml:lang="kho"><lang/>
<w>darra</w>
<gloss><q>broken piece</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e261" xml:id="mentioned_d277e513" xml:lang="kho"><w/>
<gloss><q>chip</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e267" xml:id="mentioned_d277e519" xml:lang="kho"><lang/>
<w>darānā</w>
<gloss><q>be erased</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e275" xml:id="mentioned_d277e527" xml:lang="ae"><lang/>
<w>dar-</w>
<gloss><q>tear off</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e283" xml:id="mentioned_d277e535" xml:lang="ae"><w/>
<gloss><q>tear to pieces</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e290" xml:id="mentioned_d277e542" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>dar- (dṛṇāti)</w>
<gloss><q>be torn</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e298" xml:id="mentioned_d277e550" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>scatter</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e304" xml:id="mentioned_d277e556" xml:lang="inc-x-old"><w>dārayati</w><note type="comment" xml:lang="en">causative</note>
<gloss><q>break</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e312" xml:id="mentioned_d277e564" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>scatter</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e318" xml:id="mentioned_d277e570" xml:lang="inc-x-old"><w/>
<gloss><q>defeat (enemy)</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e324" xml:id="mentioned_d277e576" xml:lang="xcl"><lang/>
<w>tʼerem</w>
<gloss><q>I tear off</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e333" xml:id="mentioned_d277e585" xml:lang="cu"><lang/>
<w>dьrati</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e339" xml:id="mentioned_d277e590" xml:lang="ru"><lang/>
<w>dratʼ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e344" xml:id="mentioned_d277e595" xml:lang="ru"><w>deru</w></mentioned>, and also
<mentioned corresp="#mentioned_d277e347" xml:id="mentioned_d277e598" xml:lang="ru"><lang/>
<w>u-dar-jatʼ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e352" xml:id="mentioned_d277e603" xml:lang="ru"><w>dranʼ</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d277e355" xml:id="mentioned_d277e606" xml:lang="ru"><w>draka</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e359" xml:id="mentioned_d277e610" xml:lang="lt"><lang/>
<w>derù</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e364" xml:id="mentioned_d277e615" xml:lang="lt"><w>dirti</w>
<gloss><q>tear off</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e370" xml:id="mentioned_d277e621" xml:lang="ang"><lang/>
<w>teran</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e375" xml:id="mentioned_d277e626" xml:lang="got"><lang/>
<w>ga-taíran</w>
<gloss><q>tear to pieces</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e383" xml:id="mentioned_d277e634" xml:lang="got"><w/>
<gloss><q>break</q></gloss><note type="comment" xml:lang="en"> (<mentioned corresp="#mentioned_d277e390" xml:id="mentioned_d277e641" xml:lang="de"><lang/>
<w>zehren</w></mentioned>)</note></mentioned>,<mentioned corresp="#mentioned_d277e396" xml:id="mentioned_d277e647" xml:lang="ang"><lang/>
<w>torn</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e402" xml:id="mentioned_d277e653" xml:lang="de"><lang/>
<w>zorn</w>
<gloss><q>anger</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d277e410" xml:id="mentioned_d277e661" xml:lang="grc"><lang/>
<w>δέρω</w>
<gloss><q>I skin (an animal)</q></gloss></mentioned>, <mentioned xml:id="mentioned_d277e669" xml:lang="grc"><w/>
<gloss><q>I bark (a tree)</q></gloss></mentioned>. <mentioned corresp="#mentioned_d277e418" xml:id="mentioned_d277e675" xml:lang="krc-x-balkar"><lang/>
<w>dərən</w>
<gloss><q>scattered hay</q></gloss></mentioned> comes from Ossetic. The stem
<hi rendition="#rend_italic">dar</hi>- with a lengthened <hi rendition="#rend_italic">z</hi>
<ref type="xr" target="#entry_dærzæg"/> rough and <ref type="xr" target="#entry_ævdærzyn"/> rub skin; see this words.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>163</biblScope></bibl>.</etym>
<note type="footnote" xml:lang="ru" n="1">Существует и <mentioned xml:id="mentioned_d277e695" xml:lang="ku"><w>dirandin</w>
<gloss><q>déchirer</q></gloss></mentioned>?</note>
<note type="footnote" xml:lang="en" n="1">Does <mentioned xml:id="mentioned_d277e704" xml:lang="ku"><w>dirandin</w>
<gloss><q>déchirer</q></gloss></mentioned> exist too?</note>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>