abaev-xml/entries/abaev_cyppar.xml
2025-03-21 13:42:40 +03:00

141 lines
No EOL
16 KiB
XML
Raw Blame History

This file contains ambiguous Unicode characters

This file contains Unicode characters that might be confused with other characters. If you think that this is intentional, you can safely ignore this warning. Use the Escape button to reveal them.

<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">cyppar</hi></title>
</titleStmt>
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. AKʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">????</biblScope>.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
<tagsDecl>
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "" "";</rendition>
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
</tagsDecl>
</encodingDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<entry xml:id="entry_cyppar" xml:lang="os">
<form xml:id="form_d2886e66" xml:lang="os-x-iron" type="lemma"><orth>cyppar</orth></form>
<form xml:id="form_d2886e69" xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>cuppar</orth></form>
<sense xml:id="sense_d2886e72"><abv:tr xml:lang="ru">
<q>четыре</q>
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
<q>four</q>
</abv:tr></sense>
<abv:exampleGrp xml:id="exampleGrp_d2886e82">
<abv:example xml:id="example_d2886e84">
<quote>cyppar fyrty afæʒæn jæ k˳yst ærvītync</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>четыре сына выполняют работу года</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>four sons do the job of the year</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Коста"/><biblScope>105</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d2886e103">
<quote>bīræg jæ cyppærtæ qrīqūpmæ tīly</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>волк четырьмя (конечностями) машет (призывая) журавля</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>the wolf is waving its four (limbs) (calling) the crane</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_Коста"/><biblScope>85</biblScope></bibl>
</abv:example>
<abv:example xml:id="example_d2886e122" xml:lang="os-x-digor">
<usg><lang/></usg>
<quote>cyppærkʼoxug æfsæjnag sagænttæ</quote>
<abv:tr xml:lang="ru">
<q>четырехпалые железные вилы</q>
</abv:tr>
<abv:tr xml:lang="en">
<q>four-fingered iron pitchforks</q>
</abv:tr>
<bibl><ref type="bibl" target="#src_SD"/><biblScope>245%l2%l2</biblScope></bibl>
</abv:example>
</abv:exampleGrp>
<etym xml:lang="ru">Через ступени <hi rendition="#rend_italic">сурраr</hi> ← *<hi rendition="#rend_italic">cæppar</hi> ← *<hi rendition="#rend_italic">catbār</hi> возводится
к *<hi rendition="#rend_italic">čat-vār</hi>-' ср. <mentioned corresp="#mentioned_d2886e319" xml:id="mentioned_d2886e147" xml:lang="wbl"><lang/>
<w>cəbur</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e324" xml:id="mentioned_d2886e152" xml:lang="srh"><lang/>
<w>cawur</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e329" xml:id="mentioned_d2886e157" xml:lang="sgh"><lang/>
<w>cavōr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e334" xml:id="mentioned_d2886e162" xml:lang="sgh"><w>cafōr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e337" xml:id="mentioned_d2886e165" xml:lang="sgy"><lang/>
<w>c%rə%rfur</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e343" xml:id="mentioned_d2886e171" xml:lang="isk"><lang/>
<w>c%rə%rfūr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e348" xml:id="mentioned_d2886e176" xml:lang="mnj"><lang/>
<w>čʼfūr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e353" xml:id="mentioned_d2886e181" xml:lang="yah"><lang/>
<w>čir</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e358" xml:id="mentioned_d2886e186" xml:lang="ps"><lang/>
<w>calōr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e363" xml:id="mentioned_d2886e191" xml:lang="ku"><lang/>
<w>čavār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e368" xml:id="mentioned_d2886e196" xml:lang="fa"><lang/>
<w>čahār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e374" xml:id="mentioned_d2886e202" xml:lang="fa"><w>čār</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d2886e377" xml:id="mentioned_d2886e205" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>čār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e382" xml:id="mentioned_d2886e210" xml:lang="xpr"><lang/>
<w>čfr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e387" xml:id="mentioned_d2886e215" xml:lang="yai"><lang/>
<w>tifār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e392" xml:id="mentioned_d2886e220" xml:lang="sog"><lang/>
<w>*čatβār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e397" xml:id="mentioned_d2886e225" xml:lang="kho"><lang/>
<w>tcahaura</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e403" xml:id="mentioned_d2886e231" xml:lang="kho"><w>tcahōra-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e406" xml:id="mentioned_d2886e234" xml:lang="ae"><lang/>
<w>čatwar-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e411" xml:id="mentioned_d2886e239" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>čatvāras</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e416" xml:id="mentioned_d2886e244" xml:lang="x-tchr"><lang/>
<w>çtwar</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e421" xml:id="mentioned_d2886e249" xml:lang="ru"><lang/>
<w>четыре</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e426" xml:id="mentioned_d2886e254" xml:lang="ru"><w>четверо</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e430" xml:id="mentioned_d2886e258" xml:lang="lt"><lang/>
<w>keturi</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e435" xml:id="mentioned_d2886e263" xml:lang="lt"><w>ketveri</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e438" xml:id="mentioned_d2886e266" xml:lang="la"><lang/>
<w>quatuor</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e443" xml:id="mentioned_d2886e271" xml:lang="ga"><lang/>
<w>cethir</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e448" xml:id="mentioned_d2886e276" xml:lang="grc"><lang/>
<w>τέτταρες</w></mentioned> и пр. Развитие <hi rendition="#rend_italic">pp</hi> (<hi rendition="#rend_italic">сурраr</hi>) из <hi rendition="#rend_italic">tv</hi>
(<mentioned corresp="#mentioned_d2886e453" xml:id="mentioned_d2886e281" xml:lang="x-oldirn"><lang/>
<w>čatvār-</w></mentioned>) не поддерживается другими примерами, но
представляется вполне возможным, если допустить промежуточную ступень
*<hi rendition="#rend_italic">čatbār</hi> (ср. <mentioned corresp="#mentioned_d2886e459" xml:id="mentioned_d2886e287" xml:lang="sog"><lang/>
<w>*čatβār</w></mentioned>). Перерождение первого гласного (<hi rendition="#rend_italic">а</hi><hi rendition="#rend_italic">у</hi> |
<hi rendition="#rend_italic">u</hi>) следует объяснить соседством губного, как в ряде других случаев: <ref type="xr" target="#entry_dymyn"/> | <hi rendition="#rend_italic">dumun</hi>(← <hi rendition="#rend_italic">dam</hi>) ‘дуть’, <ref type="xr" target="#entry_cymyn"/> | <hi rendition="#rend_italic">cumun</hi>( ← <hi rendition="#rend_italic">čam</hi>) ‘хлебать’, <ref type="xr" target="#entry_fys"/> | <hi rendition="#rend_italic">fus</hi> (←<hi rendition="#rend_italic">pasu</hi>-) ‘овца’, <ref type="xr" target="#entry_myd"/> | <hi rendition="#rend_italic">mud</hi>(← <hi rendition="#rend_italic">madu</hi>-) ‘мед’ и др. Ср. <ref type="xr" target="#entry_cyppūrs"/>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ"/><biblScope>II 50, 64,
78</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr."/><biblScope>19, 28</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>21</biblScope></bibl>.</etym>
<etym xml:lang="en">Through steps <hi rendition="#rend_italic">сурраr</hi> ← *<hi rendition="#rend_italic">cæppar</hi> ← *<hi rendition="#rend_italic">catbār</hi> it traces
back to *<hi rendition="#rend_italic">čat-vār</hi>-' cf. <mentioned corresp="#mentioned_d2886e147" xml:id="mentioned_d2886e319" xml:lang="wbl"><lang/>
<w>cəbur</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e152" xml:id="mentioned_d2886e324" xml:lang="srh"><lang/>
<w>cawur</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e157" xml:id="mentioned_d2886e329" xml:lang="sgh"><lang/>
<w>cavōr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e162" xml:id="mentioned_d2886e334" xml:lang="sgh"><w>cafōr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e165" xml:id="mentioned_d2886e337" xml:lang="sgy"><lang/>
<w>c%rə%rfur</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e171" xml:id="mentioned_d2886e343" xml:lang="isk"><lang/>
<w>c%rə%rfūr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e176" xml:id="mentioned_d2886e348" xml:lang="mnj"><lang/>
<w>čʼfūr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e181" xml:id="mentioned_d2886e353" xml:lang="yah"><lang/>
<w>čir</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e186" xml:id="mentioned_d2886e358" xml:lang="ps"><lang/>
<w>calōr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e191" xml:id="mentioned_d2886e363" xml:lang="ku"><lang/>
<w>čavār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e196" xml:id="mentioned_d2886e368" xml:lang="fa"><lang/>
<w>čahār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e202" xml:id="mentioned_d2886e374" xml:lang="fa"><w>čār</w></mentioned>,
<mentioned corresp="#mentioned_d2886e205" xml:id="mentioned_d2886e377" xml:lang="x-balochi"><lang/>
<w>čār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e210" xml:id="mentioned_d2886e382" xml:lang="xpr"><lang/>
<w>čfr</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e215" xml:id="mentioned_d2886e387" xml:lang="yai"><lang/>
<w>tifār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e220" xml:id="mentioned_d2886e392" xml:lang="sog"><lang/>
<w>*čatβār</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e225" xml:id="mentioned_d2886e397" xml:lang="kho"><lang/>
<w>tcahaura</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e231" xml:id="mentioned_d2886e403" xml:lang="kho"><w>tcahōra-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e234" xml:id="mentioned_d2886e406" xml:lang="ae"><lang/>
<w>čatwar-</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e239" xml:id="mentioned_d2886e411" xml:lang="inc-x-old"><lang/>
<w>čatvāras</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e244" xml:id="mentioned_d2886e416" xml:lang="x-tchr"><lang/>
<w>çtwar</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e249" xml:id="mentioned_d2886e421" xml:lang="ru"><lang/>
<w>četyre</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e254" xml:id="mentioned_d2886e426" xml:lang="ru"><w>četvero</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e258" xml:id="mentioned_d2886e430" xml:lang="lt"><lang/>
<w>keturi</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e263" xml:id="mentioned_d2886e435" xml:lang="lt"><w>ketveri</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e266" xml:id="mentioned_d2886e438" xml:lang="la"><lang/>
<w>quatuor</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e271" xml:id="mentioned_d2886e443" xml:lang="ga"><lang/>
<w>cethir</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d2886e276" xml:id="mentioned_d2886e448" xml:lang="grc"><lang/>
<w>τέτταρες</w></mentioned> etc. The development of <hi rendition="#rend_italic">pp</hi> (<hi rendition="#rend_italic">сурраr</hi>) from
<hi rendition="#rend_italic">tv</hi> (<mentioned corresp="#mentioned_d2886e281" xml:id="mentioned_d2886e453" xml:lang="x-oldirn"><lang/>
<w>čatvār-</w></mentioned>) is not supported by other examples, but is quite
possible if we assume the intermediate stage *<hi rendition="#rend_italic">čatbār</hi> (cf. <mentioned corresp="#mentioned_d2886e287" xml:id="mentioned_d2886e459" xml:lang="sog"><lang/>
<w>*čatβār</w></mentioned>). The change of the first vowel (<hi rendition="#rend_italic">а</hi><hi rendition="#rend_italic">у</hi> |
<hi rendition="#rend_italic">u</hi>) should be explained by the proximity of labial consonant, like in a
number of other cases: <ref type="xr" target="#entry_dymyn"/> | <hi rendition="#rend_italic">dumun</hi>(←
<hi rendition="#rend_italic">dam</hi>) blow, <ref type="xr" target="#entry_cymyn"/> | <hi rendition="#rend_italic">cumun</hi>( ← <hi rendition="#rend_italic">čam</hi>)
slurp, <ref type="xr" target="#entry_fys"/> | <hi rendition="#rend_italic">fus</hi> (←<hi rendition="#rend_italic">pasu</hi>-) sheep,
<ref type="xr" target="#entry_myd"/> | <hi rendition="#rend_italic">mud</hi>(← <hi rendition="#rend_italic">madu</hi>-) honey etc. Cf.
<ref type="xr" target="#entry_cyppūrs"/>.%n<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Миллер_Вс._ОЭ"/><biblScope>II 50, 64,
78</biblScope></bibl>; <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Miller._Gr."/><biblScope>19, 28</biblScope></bibl>. — <bibl><ref type="bibl" target="#ref_ОЯФ_I"/><biblScope>21</biblScope></bibl>.</etym>
</entry>
</body>
</text>
</TEI>