126 lines
No EOL
16 KiB
XML
126 lines
No EOL
16 KiB
XML
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:abv="http://ossetic-studies.org/ns/abaevdict" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
|
||
<teiHeader>
|
||
<fileDesc>
|
||
<titleStmt>
|
||
<title>Abaev Dictionary: entry <hi rendition="#rend_italic">ævdærzyn</hi></title>
|
||
</titleStmt>
|
||
<publicationStmt xml:base="../pubstmt.xml"><p>Translated from Russian in 2020 by Oleg Belyaev (ed.), Irina Khomchenkova, Julia
|
||
Sinitsyna and Vadim Dyachkov.</p></publicationStmt>
|
||
<sourceDesc>
|
||
<bibl xml:lang="ru"><author>Абаев, Василий Иванович</author>.
|
||
<title>Историко-этимологический словарь осетинского языка</title>. Т.
|
||
<biblScope unit="volume">I</biblScope>. A–Kʼ. <pubPlace>М.–Л.</pubPlace>:
|
||
<publisher>Наука</publisher>, <date>1958</date>. С. <biblScope unit="page">??–??</biblScope>.</bibl>
|
||
</sourceDesc>
|
||
</fileDesc>
|
||
<encodingDesc xml:base="../encodingdesc.xml">
|
||
<tagsDecl>
|
||
<rendition xml:id="rend_italic" scheme="css">font-variant: italic;</rendition>
|
||
<rendition xml:id="rend_smallcaps" scheme="css">font-variant: small-caps;</rendition>
|
||
<rendition xml:id="rend_singlequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "‘" "’";</rendition>
|
||
<rendition xml:id="rend_doublequotes" scheme="css" scope="q">quotes: "«" "»";</rendition>
|
||
</tagsDecl>
|
||
</encodingDesc>
|
||
</teiHeader>
|
||
<text>
|
||
<body>
|
||
<entry xml:id="entry_ævdærzyn" xml:lang="os">
|
||
<form xml:id="form_d1016e66" xml:lang="os-x-iron" type="lemma"><orth>ævdærzyn</orth><form xml:id="form_d1016e68" type="participle"><orth>ævdærzt</orth></form></form>
|
||
<form xml:id="form_d1016e71" xml:lang="os-x-digor" type="dialectal"><orth>ævdirzun</orth><form xml:id="form_d1016e73" type="participle"><orth>ævdirzt</orth></form></form>
|
||
<sense xml:id="sense_d1016e76"><sense xml:id="sense_d1016e77"><abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>натирать, раздражать кожу</q>
|
||
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>to graze, irritate skin</q>
|
||
</abv:tr></sense><sense xml:id="sense_d1016e86"><abv:tr xml:lang="ru">
|
||
<q>жрать</q>
|
||
</abv:tr><abv:tr xml:lang="en">
|
||
<q>to devour</q>
|
||
</abv:tr></sense></sense>
|
||
<etym xml:lang="ru">Сращение ныне мертвого преверба <hi rendition="#rend_italic">æv</hi>- (<hi rendition="#rend_italic">abi</hi>-) с основой
|
||
<hi rendition="#rend_italic">dærz</hi>- | <hi rendition="#rend_italic">dirz</hi>-, которую находим еще в слове <ref type="xr" target="#entry_dærzæg"/> | <hi rendition="#rend_italic">dirzæg</hi> ‘шершавый’.<note type="footnote" n="1"> PUT NOTE HERE </note> Основа <hi rendition="#rend_italic">dærz</hi>- представляет удлинение корня
|
||
<hi rendition="#rend_italic">dar</hi>- (<mentioned corresp="#mentioned_d1016e266" xml:id="mentioned_d1016e103" xml:lang="ine"><lang/>
|
||
<w>der-</w></mentioned>: <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Walde-Pok."/><biblScope>I. 797 сл.</biblScope></bibl>) ‘тереть’, ‘царапать’,
|
||
‘рвать’ и пр., ср. <mentioned corresp="#mentioned_d1016e275" xml:id="mentioned_d1016e112" xml:lang="ru"><lang/>
|
||
<w>драть</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e281" xml:id="mentioned_d1016e118" xml:lang="ru"><w>деру</w></mentioned>,
|
||
<mentioned corresp="#mentioned_d1016e284" xml:id="mentioned_d1016e121" xml:lang="de"><lang/>
|
||
<w>(ver)zehren</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e289" xml:id="mentioned_d1016e126" xml:lang="grc"><lang/>
|
||
<w>δέρω</w>
|
||
<gloss><q>сдирать кожу</q></gloss></mentioned> и др., сюда же <mentioned corresp="#mentioned_d1016e297" xml:id="mentioned_d1016e134" xml:lang="os"><lang/>
|
||
<w/></mentioned>
|
||
<ref type="xr" target="#entry_dæræn"/> 'разбросанное сено, сноп’ (%idæræn
|
||
kænyn<hi rendition="#rend_italic"> ‘громить’). Удлинение корня </hi>dar<hi rendition="#rend_italic">-(</hi>der<hi rendition="#rend_italic">-) элементом </hi>z<hi rendition="#rend_italic">(</hi>g%i)
|
||
засвидетельствовано, кроме осетинского, в славянских и германских:<mentioned corresp="#mentioned_d1016e304" xml:id="mentioned_d1016e141" xml:lang="ru"><lang/>
|
||
<w>дергать</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e310" xml:id="mentioned_d1016e147" xml:lang="sl"><lang/>
|
||
<w>dŕgati</w>
|
||
<gloss><q>растирать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e318" xml:id="mentioned_d1016e155" xml:lang="sl"><w>dŕzati</w>
|
||
<gloss><q>тереть</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e324" xml:id="mentioned_d1016e161" xml:lang="sl"><w/>
|
||
<gloss><q>чесать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e330" xml:id="mentioned_d1016e167" xml:lang="sl"><w/>
|
||
<gloss><q>скоблить</q></gloss></mentioned>, с перестановкой — <mentioned corresp="#mentioned_d1016e336" xml:id="mentioned_d1016e173" xml:lang="sl"><lang/>
|
||
<w>dražiti</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e341" xml:id="mentioned_d1016e178" xml:lang="cu"><lang/>
|
||
<w n="0">раз-дражати</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e347" xml:id="mentioned_d1016e185" xml:lang="ru"><lang/>
|
||
<w>раз-дражать</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e352" xml:id="mentioned_d1016e190" xml:lang="ru"><w>дразнить</w></mentioned> и пр.
|
||
(см.:<bibl><author>Scheftelowitz</author><ref type="bibl" target="#ref_KZ"/><biblScope>LVI 242</biblScope></bibl>. —
|
||
<bibl><author>Lewy</author><ref type="bibl" target="#ref_KZ"/><biblScope>LII 306</biblScope></bibl>),<mentioned corresp="#mentioned_d1016e365" xml:id="mentioned_d1016e203" xml:lang="nl"><lang/>
|
||
<w>tergen</w></mentioned>,<mentioned corresp="#mentioned_d1016e370" xml:id="mentioned_d1016e208" xml:lang="de"><lang/>
|
||
<w>zergen</w>
|
||
<gloss><q>дергать</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e379" xml:id="mentioned_d1016e217" xml:lang="de"><w/>
|
||
<gloss><q>раздражать</q></gloss></mentioned>. Параллельно существовали формы
|
||
с начальным глухим (<hi rendition="#rend_italic">ter</hi>-, <hi rendition="#rend_italic">terg</hi>-), как это свидетельствуется, например,
|
||
<mentioned corresp="#mentioned_d1016e385" xml:id="mentioned_d1016e223" xml:lang="ru"><lang/>
|
||
<w>тереть</w><note type="comment" xml:lang="ru">и</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e392" xml:id="mentioned_d1016e230" xml:lang="ru"><w>терзать</w></mentioned>. В других арийских языках верных
|
||
соответствий для нашей основы <hi rendition="#rend_italic">darg</hi>- ‘тереть' не находим; может
|
||
быть,<mentioned xml:id="mentioned_d1016e233" xml:lang="xco"><lang/>
|
||
<w>waδažaya-(←*ava-darzaya-)</w>
|
||
<gloss><q>душить</q></gloss></mentioned>? (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Henning._Khwar."/><biblScope>6</biblScope></bibl>).
|
||
Огласовка <hi rendition="#rend_italic">i</hi> в дигорском представляет вторичное явление, ср.<ref type="xr" target="#entry_xærynkʼa"/> | <hi rendition="#rend_italic">xirinkʽа</hi> ‘ножик’, <ref type="xr" target="#entry_æntʼæryn"/> | <hi rendition="#rend_italic">æntʽirun</hi> ‘гнать’, <ref type="xr" target="#entry_læǧz"/> | <hi rendition="#rend_italic">liǧz</hi> ‘гладкий’, <ref type="xr" target="#entry_læxstæ"/> | <hi rendition="#rend_italic">lixstæ</hi> ‘мольба’, <ref type="xr" target="#entry_ægærid"/> | <hi rendition="#rend_italic">ægirid</hi> ‘вовсе’. Значение ‘жрать’ — переносное
|
||
и шутливое. Ср. <ref type="xr" target="#entry_dærzæg"/> ‘шершавый’,</etym>
|
||
<etym xml:lang="en">The fusion of the extinct preverb <hi rendition="#rend_italic">æv</hi>- (<hi rendition="#rend_italic">abi</hi>-) and the
|
||
stem <hi rendition="#rend_italic">dærz</hi>- | <hi rendition="#rend_italic">dirz</hi>-, which is found also in the word <ref type="xr" target="#entry_dærzæg"/> | <hi rendition="#rend_italic">dirzæg</hi> ‘rough’.<note type="footnote" n="1">
|
||
PUT NOTE HERE </note> The stem <hi rendition="#rend_italic">dærz</hi>- is a root extension of <hi rendition="#rend_italic">dar</hi>-
|
||
(<mentioned corresp="#mentioned_d1016e103" xml:id="mentioned_d1016e266" xml:lang="ine"><lang/>
|
||
<w>der-</w></mentioned>: <bibl><ref type="bibl" target="#ref_Walde-Pok."/><biblScope>I. 797 ff.</biblScope></bibl>) ‘to rub’, ‘to scratch’, ‘to
|
||
tear’ etc., cf. <mentioned corresp="#mentioned_d1016e112" xml:id="mentioned_d1016e275" xml:lang="ru"><lang/>
|
||
<w>dratʼ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e118" xml:id="mentioned_d1016e281" xml:lang="ru"><w>deru</w></mentioned>,
|
||
<mentioned corresp="#mentioned_d1016e121" xml:id="mentioned_d1016e284" xml:lang="de"><lang/>
|
||
<w>(ver)zehren</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e126" xml:id="mentioned_d1016e289" xml:lang="grc"><lang/>
|
||
<w>δέρω</w>
|
||
<gloss><q>to excoriate</q></gloss></mentioned> etc., here also <mentioned corresp="#mentioned_d1016e134" xml:id="mentioned_d1016e297" xml:lang="os"><lang/>
|
||
<w/></mentioned>
|
||
<ref type="xr" target="#entry_dæræn"/> 'scattered hay, sheaf’ (<hi rendition="#rend_italic">dæræn kænyn</hi>
|
||
‘to raid’). The extension element <hi rendition="#rend_italic">z</hi>(<hi rendition="#rend_italic">g</hi>) of the root <hi rendition="#rend_italic">dar</hi>-(<hi rendition="#rend_italic">der</hi>-) is
|
||
attested in Slavic and Germanic languages apart from Ossetic: <mentioned corresp="#mentioned_d1016e141" xml:id="mentioned_d1016e304" xml:lang="ru"><lang/>
|
||
<w>dërgatʼ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e147" xml:id="mentioned_d1016e310" xml:lang="sl"><lang/>
|
||
<w>dŕgati</w>
|
||
<gloss><q>rub</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e155" xml:id="mentioned_d1016e318" xml:lang="sl"><w>dŕzati</w>
|
||
<gloss><q>rub</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e161" xml:id="mentioned_d1016e324" xml:lang="sl"><w/>
|
||
<gloss><q>to scratch</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e167" xml:id="mentioned_d1016e330" xml:lang="sl"><w/>
|
||
<gloss><q>to scrape</q></gloss></mentioned>, with the transposition —
|
||
<mentioned corresp="#mentioned_d1016e173" xml:id="mentioned_d1016e336" xml:lang="sl"><lang/>
|
||
<w>dražiti</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e178" xml:id="mentioned_d1016e341" xml:lang="cu"><lang/>
|
||
<w>raz-dražati</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e185" xml:id="mentioned_d1016e347" xml:lang="ru"><lang/>
|
||
<w>raz-dražatʼ</w></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e190" xml:id="mentioned_d1016e352" xml:lang="ru"><w>draznitʼ</w></mentioned> etc. (see:
|
||
<bibl><author>Scheftelowitz</author><ref type="bibl" target="#ref_KZ"/><biblScope>LVI 242</biblScope></bibl>. —
|
||
<bibl><author>Lewy</author><ref type="bibl" target="#ref_KZ"/><biblScope>LII 306</biblScope></bibl>), <mentioned corresp="#mentioned_d1016e203" xml:id="mentioned_d1016e365" xml:lang="nl"><lang/>
|
||
<w>tergen</w></mentioned>,<mentioned corresp="#mentioned_d1016e208" xml:id="mentioned_d1016e370" xml:lang="de"><lang/>
|
||
<w>zergen</w>
|
||
<gloss><q>to pull</q></gloss></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e217" xml:id="mentioned_d1016e379" xml:lang="de"><w/>
|
||
<gloss><q>disturb</q></gloss></mentioned>. There were parallel forms with
|
||
the initial voiceless consonant (<hi rendition="#rend_italic">ter</hi>-, <hi rendition="#rend_italic">terg</hi>-), as it is attested in,
|
||
e.g. <mentioned corresp="#mentioned_d1016e223" xml:id="mentioned_d1016e385" xml:lang="ru"><lang/>
|
||
<w>teretʼ</w><note type="comment" xml:lang="en">and</note></mentioned>, <mentioned corresp="#mentioned_d1016e230" xml:id="mentioned_d1016e392" xml:lang="ru"><w>terzatʼ</w></mentioned>. There are no regular correspondences for
|
||
the stem <hi rendition="#rend_italic">darg</hi>- in other Aryan languages; probably <mentioned xml:id="mentioned_d1016e395" xml:lang="xco"><lang/>
|
||
<w>waδažaya- (←*ava-darzaya-)</w>
|
||
<gloss><q>to smother</q></gloss></mentioned>? (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Henning._Khwar."/><biblScope>6</biblScope></bibl>). The
|
||
vocalization <hi rendition="#rend_italic">i</hi> in Digor is secondary, cf. <ref type="xr" target="#entry_xærynkʼa"/> | <hi rendition="#rend_italic">xirinkʽa</hi> ‘little knife’, <ref type="xr" target="#entry_æntʼæryn"/> | <hi rendition="#rend_italic">æntʽirun</hi> ‘to pursue’, <ref type="xr" target="#entry_læǧz"/> | <hi rendition="#rend_italic">liǧz</hi> ‘smooth’, <ref type="xr" target="#entry_læxstæ"/> | <hi rendition="#rend_italic">lixstæ</hi> ‘prayer’, <ref type="xr" target="#entry_ægærid"/> | <hi rendition="#rend_italic">ægirid</hi> ‘quite’. The meaning 'to devour' is
|
||
figurative and jocular. Cf. <ref type="xr" target="#entry_dærzæg"/>
|
||
‘rough’.</etym>
|
||
<note type="footnote" xml:lang="ru" n="1"><mentioned xml:id="mentioned_d1016e423" xml:lang="os-x-digor"><lang/>
|
||
<w>dirzun</w>
|
||
<gloss><q>тереть</q></gloss></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Вс._Миллер._Сл."/></bibl>) нам не известно.</note>
|
||
<note type="footnote" xml:lang="en" n="1">We do not attest the <mentioned xml:id="mentioned_d1016e437" xml:lang="os-x-digor"><lang/>
|
||
<w>dirzun</w>
|
||
<gloss><q>to rub</q></gloss></mentioned> (<bibl><ref type="bibl" target="#ref_Вс._Миллер._Сл."/></bibl>).</note>
|
||
</entry>
|
||
</body>
|
||
</text>
|
||
</TEI> |